به گزارش حاشیه خبر، این‌ها نظر یک استاد دانشگاه درباره ابهامات سد چم‌شیر است. این روزها ماجرای آبگیری سد چم‌شیر و حرف و حدیث‌های فراوان درباره آثار زیست محیطی این سد که گفته می‌شود گتوندی دیگر است، بر سر زبان‌ها افتاده است.
به گزارش ایسنا، این سد پرماجرا که پنجمین سد بزرگ کشور است، در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان در استان کهگیلویه و بویر احمد و در تنگه چم‌شیر واقع شده و در محلی قبل از پیوستن رودخانه خیرآباد به رودخانه زهره، احداث شده است.
در پایین دست یعنی شهرستان دیلم استان بوشهر و دشت‌های جنوبی خوزستان یعنی زیدون، امیدیه و هندیجان مستقیما تحت تاثیر این سد هستند و بنا به گفته کارشناسان با آبگیری آن، کیفیت آب رودخانه زهره از آنچه هست بدتر خواهد شد. همچنین به دلیل وجود چاه‌های نفت، احتمال ورود مواد شیمیایی به آب سد وجود دارد.
برای بررسی بیشتر وضعیت زمین‌شناسی و آثار زیست محیطی این سد بر پایین‌دست، با استاد گروه هیدرولوژی و منابع آب دانشگاه شهید چمران اهواز به گفت‌وگو پرداختیم.
تاثیر آبگیری سد چم‌شیر بر کیفیت آب رودخانه زهره
دکتر حیدر زارعی در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص نظر کارشناسان مبنی بر احتمال آلودگی مخزن سد چم‌شیر پس از آبگیری، اظهار کرد: بحث وجود چاه‌های نفت و احتمال ورود مواد شیمیایی مهم است اما بحث اصلی، کیفیت آب است.
وی در خصوص ابهامات مطرح شده درباره شوری آب بعد از آبگیری چم‌شیر عنوان کرد: بر اساس گفته کارفرما با کنترل آب و ذخیره حجم زیادی از آب می‌توانند کیفیت آب را بهتر کنند اما به دلیل وجود سازند گچساران، کیفیت آب رودخانه زهره در یک مسیر بد می‌شود. در پایین دست سد نیز چشمه‌هایی وجود دارد که آب را شور می‌کنند.
زارعی گفت: با توجه به بارندگی کم و دبی کم آب رودخانه، اثر این عوامل زیاد است و در نتیجه شوری آب بیشتر می‌شود اما زمانی که سیلاب رخ می‌دهد و جریان آب زیاد است، اثر چشمه‌های شور بر رودخانه کمتر خواهد بود.
وی افزود: به استناد این مسائل، گفته‌اند که اگر مخزن و سدی در این بخش وجود داشته باشد، کیفیت آب بهتر می‌شود اما چند بحث در این ادعا وجود دارد.
اگر آورد رودخانه کمتر از پیش‌بینی‌ها باشد، چه بر سر پایین دست می‌آید؟
عضو هیات علمی گروه هیدرولوژی و منابع آب دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: اولین بحث این است که این صحبت بر اساس وضعیت سال ۸۷ تا ۸۸ بوده است که برآورد کرده‌اند ۱.۷ میلیارد متر مکعب آورد رودخانه زهره در مخزن سد چم شیر است اما می‌دانیم که در این چند سال اخیر بارندگی کاهش پیدا کرده و برداشت آب‌های زیرزمینی نیز بیشتر شده است بنابراین اگر ۱.۷میلیارد متر مکعب پیش‌بینی شده به ۱.۲ میلیارد متر مکعب برسد آن وقت چه؟
زارعی یادآور شد: اگر حجمی که در مدل‌سازی خود در نظر گرفته‌اند اتفاق نیفتد، رودخانه با سازند گچساران تلاقی پیدا می‌کند و آب شور می‌شود. نبود لایه‌های نمکی در مخزن نیز هنوز به نتیجه قطعی نرسیده و روی آن بحث است.
احتمال انحلال گچ در مخزن سد چم‌شیر
عضو هیات علمی گروه هیدرولوژی و منابع آب دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: بخش عمده سازند گچساران، گچی است که در آب قابل انحلال است و باعث می‌شود که آب مخزن شور شود. در تخمین‌هایی که زده شده به نظر نمی‌توان خیلی با اطمینان میزان برآورد آن را گفت و به نظر می‌آید برآورد کمی کرده‌اند.
زارعی یادآور شد: برخی می‌گویند لایه‌های نمکی در اعماق هستند و برخی دیگر می‌گویند روی سطح. البته در هفته‌های اخیر شرکت مناطق نفت خیز جنوب شواهدی از لایه‌های نمکی روی سطح مخزن دیده‌اند؛ البته این به نقل از یکی از همکاران است.
وی با بیان اینکه منشاء چشمه‌های شور در مخزن و بعد از آن معلوم نیست، عنوان کرد: به عنوان مثال وقتی یک مخزن ایجاد شود که باعث افزایش شیب هیدرولیکی می‌شود، ممکن است چشمه‌های شوری که اکنون دبی کمی دارند بعدا دبی آب آن‌ها بیشتر شود. درست است که حجم آب داریم اما از آن طرف دبی نیز بیشتر می‌شود و در نتیجه عملا هیچ تفاوتی در کیفیت آب نخواهیم داشت. در این صورت مخزنی زده‌ایم و آب شورتر می‌شود؛ آب‌دهی چشمه‌های شور بیشتر می‌شود بنابراین کیفیت آب رودخانه ممکن است حتی از قبل هم بدتر شود.
وضعیت سد گتوند بدتر است یا چم‌شیر؟
عضو هیات علمی گروه هیدرولوژی و منابع آب دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: مقایسه با مخزن گتوند بیانگر این است که در سد چم‌شیر دیگر هیچ ابزار کنترل کیفیتی نخواهیم داشت. در کنار سد گتوند، سدهای کارون ۳ و ۴ را داریم و می‌توانیم با کنترل آب سد گتوند توسط سدهای بالاتر، شوری اعماق گتوند را کنترل کنیم. این در حالی است که در سد چم‌شیر، دیگر آن لایه‌بندی که در گتوند داریم را نخواهیم داشت.
زارعی عنوان کرد: اگر کیفیت آب در رودخانه زهره که اکنون لب مرز است کمی پایین‌تر بیاید، عملا همه شبکه‌های پایین دست مشکل پیدا می‌کنند؛ ای‌سی آب در گتوند هزار است اما در زهره تا ۴ هزار نیز می‌رسد.
وی گفت: صددرصد پیش از آغاز چنین پروژه‌هایی مطالعات صورت می‌گیرد. به عنوان مثال در سد گتوند اصلا نیاز به مطالعه نبود و از افراد محلی هم که سوال می‌کردید می‌دانستند وضعیت نمک آنجا چگونه است و حتی کار برخی از افراد بومی نیز فروش نمک بود. اما بحث‌های غیرکارشناسی وجود دارد و به خاطر فشارها و منافع این گزارش‌ها شاید دستکاری شوند.
ابهامات سد چم‌شیر
وی تاکید کرد: هر چند ریسک موجود در سد چم‌شیر از نظر زمین‌شناختی و لایه‌های نمکی به اندازه مشکلات گتوند نیست اما اینکه وضعیت کیفیت آب، لب مرز است و نمی‌توانیم دبی را کنترل کنیم، اینکه آورد آب چقدر خواهد بود و لایه‌های نمکی موجود در آینده می‌توانند آثار بدتری بگذارند، مسائل مبهم سد هستند و به نظر می‌رسد اگر آبگیری نشود و تعیین تکلیف بشود خیلی بهتر است زیرا بعد از آبگیری، دیگر راه برگشتی وجود ندارد؛ مثل گتوند.
عضو هیات علمی گروه هیدرولوژی و منابع آب دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به وضعیت سد گتوند گفت: اگر گتوند آبگیری نمی‌شد تمام می‌شد و تنها هزینه ساخت می‌ماند اما طبق مطالعات دانشگاه تهران در سال ۹۳، هزینه علاج‌بخشی گتوند را تا ۱۵ هزار میلیارد در نظر رفته بودند که آن هم با وضعیت دلار آن موقع بود اما حالا عدد بزرگی است.
زارعی تاکید کرد: جلوی ضرر را هر وقت بگیریم نفع است؛ به خاطر هزینه‌هایی که شده، می‌خواهند آبگیری کنند تا هزینه‌ها جبران شود و به این فکر نمی‌شود که این هزینه‌ها در آینده ممکن است چندین برابر شود و محصولات کشاورزی، حاصلخیزی خاک و… را تحت تاثیر قرار دهد.
