به گزارش حاشیه خبر، با وجود مزایای فلرینگ در ایمنی تأسیسات، این فرآیند منجر به انتشار آلاینده‌هایی مانند دی‌اکسید کربن و اکسیدهای نیتروژن می‌شود و از سوی دیگر، جمع‌آوری و استفاده نکردن از گازهای مشعل امکان کسب درآمد حدود ۴.۶ میلیارد دلار سالانه و ۳۳.۷۹ میلیارد دلار در دهه گذشته را از کشور سلب کرده است. با توجه به آمار تولید نفت خام کشور به ازای تولید هر بشکه نفت خام حدود ۱۸.۰۳ متر مکعب گاز برای سوزاندن به سمت مشعل هدایت می‌شود. با در نظر گرفتن متوسط این مقدار در دنیا که حدود ۵.۱۱ متر مکعب گاز مشعل به ازای تولید هر بشکه نفت است، از این حیث، بیش از سه برابر متوسط جهانی در کشور گاز مشعل سوزانده می‌شود.
با این حال، بررسی‌های کمیسیون انرژی مجلس حاکی از آن است که با وجود صراحت احکام قانونی در بودجه سال ۱۳۹۲ کل کشور، برنامه پنج ساله ششم توسعه و قوانین بودجه سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ کل کشور درباره الزام وزارت نفت برای اجرای طرح‌های جمع‌آوری گازهای همراه، وزرا و مسئولان وقت از سال ۱۳۹۲ تاکنون به تکالیف مورد نظر قانونگذار در این زمینه عمل نکرده‌اند.
ابتدای سال ۱۴۰۳ هوشنگ فلاحتیان، معاون وزیر نفت در امور برنامه‌ریزی تاکید کرد هدف‌گذاری این است که تا پایان ۱۴۰۴ عمده این گازها جمع‌آوری شود و فقط حدود ۱۰ درصد از این گازها برای ایمنی پالایشگاه‌ها باقی خواهد ماند. جعفر قادری، رئیس کمیسیون ویژه حمایت از تولید و نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی هم اواخر سال ۱۴۰۴ اعلام کرد که مجلس تکالیفی را برای دولت در زمینه گازهای فلر تعیین کرده است. اگر وزارت نفت در این زمینه اقدام مناسبی انجام ندهد، باید جرایمی را پرداخت کند.
با توجه به فعالیت بیشترین فلرهای نفتی در استان نفت‌خیز خوزستان به ویژه کلانشهر اهواز، روز جمعه (۵ اردیبهشت) مناظره تلویزیونی با عنوان «فعالیت فلرهای نفتی در آلوده‌ترین شهر ایران» با حضور «احمد طاهری»، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، «سید محسن موسوی‌زاده»، نماینده اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس شورای اسلامی و «غلامرضا نورانی»، مدیر تولید شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در تلویزیون اینترنتی همشهری برگزار شد.
آلودگی هوا در کلانشهر اهواز
اهواز در بسیاری از مواقع سال آلوده‌ترین شهر ایران لقب می‌گیرد. رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در مناظره تلویزیونی در توضیح این وضعیت ابتدا آماری از تعداد روزهای هوای سالم در استان ارائه می‌کند و می‌گوید: «کلانشهر اهواز به عنوان آلوده‌ترین مرکز استان کشور شناخته می‌شود. در ۳ سال گذشته بیش از ۵۰ درصد روزها در اهواز شرایط با شاخص بالای ۱۰۰ به ثبت رسیده یعنی در شرایط ناسالم برای گروه حساس ناسالم. در سال گذشته هم حدود ۱۹۵ روز از ۳۶۵ روز سال در این کلانشهر وضعیت ناسالم داشتیم، اما نکته‌ای که در خوزستان شرایط را با دیگر استان‌ها متفاوت می‌کند این است که آلودگی هوا فقط مربوط به مرکز استان و کلانشهر اهواز نیست بلکه در بقیه شهرستان‌های استان هم این وضعیت را داریم و این شرایط که تقریباً در ۱۰ سال گذشته ثابت بوده‌است. آمار نشان می‌دهد در هر سال حداقل ۱۵۰ روز را به عنوان روزهای ناسالم در کلانشهر اهواز ثبت کرده‌ایم.»
احمد طاهری با اشاره به مطالعات دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه می‌دهد: «مرگ و میر در شهر اهواز فقط در اثر ذرات معلق منتسب به آلودگی هوا در حدود ۳۳۷۵ نفر و خسارت اقتصادی ۷۳۳ میلیون دلار تخمین زده شده است. به طور میانگین ذرات معلق در اهواز ۴ برابر استاندارد ملی و بیش از ۱۰ برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت است.»
او آلودگی هوای کلانشهر اهواز را علاوه بر آلودگی‌های صنعتی شامل آلودگی‌های طبیعی و ریزگردها نیز می‌داند.
سهم آلایندگی فلرها
از آنجا که بیش از ۱۲ سال از آغاز طرح جمع‌آوری فلرهای نفتی به عنوان یکی از آلودگی‌های صنعتی اهواز می‌گذرد، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره سهم آلایندگی فلرها می‌گوید: «بر اساس آمار بین‌المللی، در کشور ما حجم فلرینگ حدود ۲۰ میلیارد متر مکعب در سال است که معادل حدود ۵۰ میلیون متر مکعب در روز می‌شود. این عدد کاملا قابل ملاحظه است و علاوه بر تاثیراتی که در آلودگی هوا در بحث انتشار گازهای گلخانه‌ای مربوط به تغییر اقلیمی دارد، از نظر اقتصادی هم قابل بررسی است. در سال‌های اخیر با افزایش برداشت نفت از چاه‌های نفت میزان فلرینگ هم بیشتر شده‌است. زمانی که نفت را از چاه استخراج می‌کنند، مقداری گاز همراه با نفت خارج می‌شود.»
طاهری درباره وضعیت فلرینگ خوزستان می‌گوید: «از کل مجموعه ۲۰ میلیارد متر مکعبی فلرینگ کشور بیش از ۸ میلیارد متر مکعب مربوط به خوزستان است که تقریبا برابر ۴۰ درصد حجم کل فلرینگ کشور می‌شود. ۳۵ درصد تعداد فلورهای کشور که در خوزستان است. آلودگی‌های شاخص آن نیز شامل ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرون، گوگرد، دی اکسید کربن است.»
تاثیر گاز فلر بر زندگی مردم
نماینده اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس شورای اسلامی در ادامه این گفت‌وگو، ماجرای کندی اجرای طرح جمع‌آوری فلرها را که پاییز ۱۴۰۳ با تاکید رئیس‌جمهوری همراه بود، دنبال می‌کند و می‌گوید: «ابتدا قرار بود برداشت گاز فلر از سوی یک شرکت چینی انجام و به پتروشیمی‌ها تزریق شود، اما این شرکت‌ها وارد عمل نشدند. در دولت شهید رئیسی هم تاکید ویژه‌ای بر این این موضوع بود و پیمانکاران داخلی به جمع آوری این فلرها در غرب رودخانه کارون اقدام کردند. طبق آمار پیمانکاران حدود ۴۰ درصد پیشرفت داشتند، اما هنوز کفایت نمی‌کند و لازم است با تخصیص بودجه‌های لازم کار تسریع شود. آمار شرکت نفت نشان می‌دهد در سال بیش از ۵ میلیارد دلار عدم‌النفع سوختن گازهای فلر برای شرکت نفت است. از سوی دیگر شرکت نفت ناچار است عوارض آلایندگی را به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها پرداخت کند. مهم‌تر از همه این‌ها مشکلاتی که برای سلامت مردم پیش آمده‌است.»
سید محسن موسوی‌زاده، اثر منفی گازهای فلر را فراتر می‌داند و ادامه می‌دهد: «تاثیر منفی گاز فلر در ابنیه و ساختمان‌ها، فضای سبز و درختان ما نیز مشهود است. سبب مهاجرت مردم از روستاها هم شده‌است. مردم از اهواز و خوزستان برای حفظ سلامت خود به استان‌های دیگر مهاجرت می‌کنند در حالی که اهواز و خوزستان به دلیل اشتغال، مهاجر پذیرترین منطقه بود. این وضعیت اقدام سریع دولت را می‌خواهد.»
طرح جمع‌آوری فلر به کجا رسید؟
نماینده اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس شورای اسلامی به اهمیت جمع‌آوری گازهای فلر می‌پردازد و ادامه می‌دهد: «گازهای فلر به راحتی می‌توانند خوراک پتروشیمی‌های کشورباشند. خوزستان هم تقریبا بیشترین پتروشیمی‌های کشور را دارد.»
سید محسن موسوی زاده از اقدامات انجام شده نماینده اهواز در مجلس نیز این‌طور می‌گوید: «جلسات متعددی با وزیر نفت و مجموعه شرکت‌های نفتی داشتم و موضوع را پیگیری کردم. هم در خود استان و هم در سطح کلان کشور پیگیر هستم و از روند کار اطلاع دارم؛ روندی که رضایت‌بخش نیست و کند پیش می‌رود در حالی که ما هم تکنولوژی و هم توانمندی کار را داریم. این طرح با همت مسئولان عالی رتبه کشور و تزریق مالی انجام می‌شود. در دولت شهید رئیسی قول دادند که می‌توانیم تا پایان سال ۱۴۰۴ همه مشعل‌های فلر را خاموش کنیم. حالا می‌گویند تا پایان ۱۴۰۵ و ما پذیرفتیم. امیدواریم شاهد این موضوع باشیم.»
جمع‌آوری فلر، کمک به ناترازی انرژی
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست درباره آلودگی هوای کلانشهر اهواز می‌گوید: «بررسی در خصوص ذرات معلق نشان می‌دهد که حدود ۳۰ درصد آلودگی هوای اهواز به صنایع نفت و گاز مربوط می‌شود که از این ۳۰ درصد حدود ۱۳ درصد مستقیماً از فلر ناشی می‌شود. گازهای آلاینده فلر حتی وقتی در جو قرار می‌گیرد علاوه بر اینکه گوگرد دی‌اکسید خسارت دارد، می‌تواند به ذرات معلق هم تبدیل شود. این فرایند یک فرایند پیوسته در طول سال هست و کنترل آن بسیار اهمیت دارد. احمد طاهری با اشاره به ناترازی انرژی در کشور می‌گوید: «تاکید می‌کنم که بحث کنترل فلرها، فقط بحث آلودگی هوا نیست. یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی کشور دارد، ناترازی انرژی در فصل سرد و گرم است. یکی از مواردی که به شکل قابل ملاحظه‌ای به رفع این ناترازی کمک می کند، استفاده از گازهای فلر و تزریق آن به شبکه انرژی است.»
عوارض آلایندگی
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید که کارگروه آلودگی هوا برای هر کلانشهر به طور مجزا به مسائل می‌پردازد. احمد طاهری ادامه می‌دهد: «یکی از مصوبه‌ها که در آذر ۱۴۰۳ که برای خوزستان و کلانشهر اهواز گرفتیم این بود که وزارت نفت مکلف است برنامه کاهش فلورینگ خوزستان با تفکیک پروژه‌ها و برنامه زمان‌بندی را ارائه دهد و این برنامه مصوب هیئت وزیران شود تا اثر بخشی پروژه‌ها را دنبال کنیم. این برنامه در مجموعه وزارت نفت نهایی شده و به زودی در ساختار کمیسیون زیربنایی دولت وارد می‌شود. واحدهای نفت و گاز از نظر فلر هم مورد پایش قرار می‌گیرند و اگر مطابقتی نداشته باشند، مشمول پرداخت عوارض آلاینده می‌شود. عوارض به شهرهایی پرداخت می‌شود که از آلودگی متاثر می‌شوند. همکاران ما در سازمان محیط زیست به نتیجه رسیدند که حداقل ۵۰ درصد این مبالغ عوارض باید در زمینه‌های مرتبط با محیط‌زیست مثل جنگل، باز چرخانی آب و حل چالش‌های محیط زیستی شهرها هزینه شود.»
تدبیر دولت برای جبران خسارت
سید محسن موسوی‌زاده، نماینده اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «پرداخت خسارت به مردم در دولت‌ها متفاوت بوده‌است. مثلاً در زمان دولت یازدهم و دوازدهم یا پرداخت نشد یا بسیار جزئی بود. در دولت سیزدهم سهم اعظم بدهی‌هایی که وزارت نفت به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها داشت، تحت عنوان آلایندگی پرداخت شد تا در زمینه آبادانی شهرها و روستاها اقدام شود. مشخصا به مردم داده نمی‌شود.»
۱۴۰۴، پایان فلرسوزی
ابتدای سال ۱۴۰۳ هوشنگ فلاحتیان، معاون وزیر نفت در امور برنامه‌ریزی تاکید کرد هدف‌گذاری این است که تا پایان ۱۴۰۴ عمده این گازها جمع‌آوری شود و فقط حدود ۱۰ درصد از این گازها برای ایمنی پالایشگاه‌ها باقی خواهد ماند. مدیر تولید شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب کشور در مناظره تلویزیون اینترنتی همشهری با موضوع «فعالیت فلرهای نفتی در آلوده‌ترین شهر ایران» در پاسخ به این پرسش که پیشرفت کند طرح جمع‌آوری گازهای فلر به چه دلیل است، می‌گوید: «شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب از سال ۱۳۹۲ پیگیر جمع‌آوری گازهای فلر بوده‌است. ۲ پروژه عمده‌ای که کار جمع‌آوری گاز مشعل شرق کارون را به عهده دارند شامل پروژه بیدبلند خلیج فارس از مهر ۱۳۹۸ و پتروشیمی مارون از آبان ۱۳۹۵ کار خود را بعد از موافقت شورای عالی اقتصاد و مصوبه هیئت مدیره شرکت ملی نفت آغاز کرده‌اند. مسئولیت مناطق نفت‌خیز جنوب در شرق رود کارون هست و همه تاسیسات شمال شرقی تا جنوب شرقی خوزستان را در بر می‌گیرد. بخشی از این مشعل‌ها و فلرسوزی‌ها در غرب بخش کارون است که به شرکت‌هایی مثل اروندان مربوط می‌شود که آن‌ها فعالیت‌های خودشان را برای برای جمع آوری گازهای مشعل آغاز کرده‌اند.»
غلامرضا نورانی درباره علت استفاده نشدن از گاز فلر دربخش‌های دیگر صنعت نفت و درآمدزایی از فلرها می‌گوید: «شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب پیگیر جمع‌آوری گازهای مشعل بوده‌است. چند سالی است بیش از ۲۰۰۰ میلیارد مترمکعب در سال را برای خوراک مجتمع‌های عظیم پتروشیمی منطقه آزاد ماهشهر را تامین می‌کند. بخشی از گازهای همراه نفت در خوزستان سوزانده می‌شود وبخش زیادی جمع‌آوری شده، اما همین بخش کمی که می‌سوزد هم زیاد است.»
نورانی به دو طرح جمع‌آوری در شرق کارون اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «همین دو طرحی که اشاره کردم معادل یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار برای ۲۸ پروژه فرعی و پتروشیمی مارون سرمایه‌گذاری کردند و از برنامه‌های بلندمدت است. ۱۶۹ میلیون دلار تاکنون برای ۸ پروژه که کار جمع‌آوری فلر را انجام بدهند. سال ۱۳۹۹ ابتدای شروع مطالعات طرح، همه‌گیری کرونا سبب تعلل در کار شد. قرار بود هر دو طرح در مدت ۳۶ ماه به پایان برسد. خوشبختانه در دولت سیزدهم جهش خوبی در پیشرفت پروژه داشتیم که از ۱۶ درصد به ۶۰ درصد رسیدیم. با شروع دولت چهاردهم، ادامه طرح دنبال شد. متاسفانه اواخر سال ۱۴۰۳ به دلیل مسائل اقتصادی و بالا رفتن قیمت ارز، وضعیت مالی پیمانکاران با مشکل مواجه شد و لازم است همت مالی برای فعال‌تر شدن پروژه‌ها که امسال مطابق برنامه جدید از پیمانکاران اخذ کردیم، انجام شود. مطابق این برنامه فاز اول ۸پروژه پتروشیمی مارون تا پایان نیمه اول ۱۴۰۴ به پایان می‌رسد. بخش عمده پروژه بیدبلند خلیج فارس امسال و در نهایت ۲۴ پروژه آن تا پایان ۱۴۰۵به پایان می‌رسد. ۲ پروژه دیگر هم تا پایان ۱۴۰۶ به پایان می‌رسد.»
کمک دولت
نورانی درباره کمک دولت به تسریع این پروژه‌ها می‌گوید: «برای انجام این طرح وامی از صندوق توسعه ملی به پالایشگاه بلند خلیج فارس اختصاص پیدا نکرد و پروژه با تاخیر جلو می‌رود.»
پالایشگاه بیدبلند خلیج فارس ۲۸ پروژه فرعی و پتروشیمی مارون ۸ پروژه فرعی برای جمع‌آوری گازها دارد. بیدبلندخلیج فارس از سال ۱۴۰۳ شروع به راه اندازی پروژه‌های فرعی کرد و تا پایان سال حدود ۱۲۰ میلیون متر مکعب گاز فلر جمع‌آوری شد. ۹۰ میلیون مترمکعب از گازهای منطقه آغاجاری و ۳۰ میلیون از منطقه گچساران به پالایشگاه بیدبلند خلیج فارس انتقال پیدا می‌کند. فاز اول پتروشیمی مارون که در اطراف اهواز برای جمع آوری گازها فعالیت می‌کند، تا پایان شهریور ۱۴۰۴ به اتمام می‌رسد.»
در سال ۱۴۰۳، حدود ۱۰ میلیون مترمکعب در روز گاز جمع‌آوری شد که حدود ۳۰ درصد گازهای مشعل است. برنامه امسال این است که از گازهای باقیمانده بین ۸ تا ۱۰ میلیون متر مکعب در روز را تا پایان ۱۴۰۴ جمع آوری بکنیم و تنها مقدار باقیمانده در استان خوزستان که حدود ۱۲ میلیون متر مکعب هست در ۱۴۰۵ جمع آوری خواهد شد.
بخش خصوصی وارد میدان شد
نورانی یادآوری می‌کند که برنامه‌های کوتاه مدت به بخش خصوصی واگذار شده و می‌گوید: «بخش خصوصی از طریق مزایده‌ها از این طرح استقبال کرده‌است.» جرائم ناشی از آلودگی فلرها به دولت پرداخت می‌شود و مستقیم عاید مردم همسایه با فلر نمی‌شود. نورانی می‌گوید: «امیدواریم زودتر سهم آلاینده‌ها حذف شود.»
