فرید کاوش ( عضو انجمن دوست داران میراث فرهنگی مسجدسلیمان )
امروزه موزه ها نه تنها به عنوان محلی برای نگهداری اشیای قدیمی، که خود هویتی مستقل و نمادین داشته و به عنوان شاخصی برای نمایش توسعه ی فرهنگی و علمی جامعه مطرح می شوند. دیگر موزه ها صرفاً مکانی برای نمایش آثار تاریخی نیستند. گستره ای از علوم و فنون و هنرها در موزه امکان بروز و نمایش دارند و موزه در برقراری ارتباط موثر میان آثار ارائه شده و مخاطبان نقش انکار ناپذیری ایفا می کند. در دنیای امروز موزه ها علاوه بر نمایش اشیای تاریخی ، مجموعه هایی چند عملکردی محسوب می شوند که می توانند نماد یک شهر یا کشور باشند. وقتی در شهر نسبتاً ناشناخته بیلبائوی اسپانیا موزه ای با معماری خاص و توسط معماری بزرگ ساخته می شود، آوازه ی آن در جهان می پیچد و به نمادی برای اسپانیا تبدیل می شود.
یکی از انواع موزه ها، موزه های فنی و صنعتی می باشند که ساخته های فنی وصنعتی انسان را در زمینه های اختراعات ، اکتشافات، وسایل نقلیه، ماشین آلات و مانند آنها به نمایش می گذارند و موزه های صنعت نفت را می توان در این زمینه طبقه بندی نمود.
درحالی که برخی کشورها که در مقایسه با ایران فاقد پیشینه مهم نفتی می باشند، از ظرفیت نمایش آثار مرتبط با نفت در موزه ها بهره می برند، ایجاد موزه ی نفت در ایران ضروری به نظر می رسد. خوزستان بعد از افتخار به شهدا و ایثارگری مردمش در جنگ تحمیلی، می تواند یک نماد بین المللی هم داشته باشد و آن موزه های صنعت نفت است و مسجدسلیمان به عنوان مهد و خاستگاه صنعت نفت در خاورمیانه، بهترین و منطقی ترین مکان برای تأسیس چنین موزه ای است. طرح ساخت چنین موزه ای در اوایل دهه هشتاد تصویب شد و تکمیل آن به درازا انجامید و حال فاز نخست آن با محوریت پالایشگاه قدیمی نفت در منطقه بی بی یان مسجدسلیمان با پیشرفتی قابل ملاحظه چشم براه راه اندازی است. پروژه مسجدسلیمان که دارای بخش های مختلفی است، شامل یک ساختمان مرکزی موزه است که با تکمیل آن گام اساسی در راه اندازی کل طرح برداشته خواهد شد.
با ورود به موزه مسجدسلیمان، با ساختمانی بزرگ و منحصر بفرد روبه رو می شویم که طراحی آن در سال ۱۳۸۴ انجام و اجرای آن از آبان ماه سال ۱۳۸۶ شروع شد. این ساختمان با ۴۰۰۰ متر زیربنا در دو طبقه با اسکلت بتونی در منتهی الیه شمالی محوطه پالایشگاه قدیمی بی بیان و در ترازی بالاتر از سطح زمین بنا شده است. احداث پروژه کمترین تاثیر را بر جلوه های بصری منظر روزانه، عناصر محوطه و تجهیزات موزه فضای باز پالایشگاه دارد و ارتباط ساختمان با زمین، تنها محدود به ستون ها و ارتباطات عمودی است.
در طراحی موزه نفت مسجدسلیمان سعی شده است تا جلوه طرح معرف وحدت رویه تخصص های شهرسازی ، معماری و معماری منظر به همراه دیگر تخصص ها بویژه سازه و سیویل برای ارائه نوعی تشخص و تمایز در عین هماهنگی با طبیعت و محیط نیز باشد.
موزه از ۳ ساختمان اصلی و ۲ پل (کریدور) ارتباطی تشکیل شده است. ساختمان اول ورودی موزه، بخش اداری و خدماتی را شامل می شود. به عبارت دیگر در این بخش ورود بازدید کنندگان و جهانگردان، پذیرایی و استراحت مهمانان صورت میگیرد. ساختمان دوم سالن آمفی تئاتر است و عهده دار انتقال اطلاعات بصورت مالتی مدیا می باشد. ساختمان سوم به گالری موزه اختصاص یافته و درآن بخشی از تجهیزات صنعت نفت که قابلیت انتقال و نمایش در درون سالن موزه را دارند، به نمایش گذاشته خواهد شد. در واقع در این بخش که سالن سخت افزاری موزه است، قطعات سبک و نیمه سبک مربوط به ادوار مختلف صنعت نفت قابلیت نمایش دارد. در انتهای گالری یک راهروی شیبدار بازدیدکنندگان را به محوطه پروژه انتقال می دهد تا در ادامه بازدید از ساختمان ، بازدید از محوطه موزه آغاز شود. در کنار سه ساختمان اصلی ذکر شده، بخش چهارمی هم وجود دارد که مربوط به موتورخانه و تأسیسات جانبی موزه است.
فرم و هویت ساختمان مذکور مطابق اعلام شرکت طراح، برگرفته از معماری ابنیه قدیمی صنعت نفت در مسجدسلیمان می باشد. این موضوع در مقایسه نمای طرح و بویژه سقف ساختمانهای موزه با خانه های قدیمی مسکونی کارگری شرکت نفت درمسجدسلیمان از جمله منازل موسوم به بیست فوتی ها نمود دارد. هرچند سقف سالن سمعی بصری و گالری با کوره های کارخانه قدیمی تقطیر بی بیان هم مشابهت دارد.
از دیگر ویژگی های این بنا، بدنه ترانسپارنت آن است. به نحوی که بازدید کننده می تواند محوطه موزه را که خود یک موزه روباز وسیع است، با نمایی دیدنی و جذاب از ترازی بالاتر از سطح زمین و از ورای دیواره شفاف آن مشاهده کند.
موزه ی اکتشاف، حفاری و تولید در مسجدسلیمان می تواند برای عموم مردم کشورمان و گردشگران خارجی جذاب باشد و جنبه آموزشی نیز داشته باشد، هرچند بازدیدکنندگان تخصصی مانند کارشناسان صنعت نفت و پژوهشگران و علاقمندان تاریخ نفت مخاطب ویژه ی آن خواهند بود.
در پایان لازم بذکر است که همواره مهم تر از ساختمان موزه، محتوای آن است که امید است با تجهیز اصولی، موزه ی نفت مسجدسلیمان در شمار موزه های غنی و معتبر صنعتی قرار گیرد.
منابع:
article.tebyan.net
مهندسین مشاور سینام. فصلنامه معماری و ساختمان، شماره ۲۵
