کشور چین توانسته است با سیاست گذاری موفق در صنعت تجهیزات مخابرات طی ۴ دهه از یک کشور صرفاً واردکننده، به بزرگترین تولیدکننده تجهیزات مخابراتی جهان تبدیل شود.
همین امر باعث شده که الگوی توسعه صنعت تجهیزات مخابراتی چین یکی از موفق ترین الگوهای سیاست گذاری و دخالت دولت در جهت ساخت و حمایت از یک صنعت به شمار می آید.
بررسی سیاست های کشور چین در شکل دهی صنعت تجهیزات مخابراتی نشان می دهد که این کشور به موقع از ابزارهای دولتی و حاکمیتی برای تنظیم گری و تقویت بازار داخلی خود استفاده کرده و نگاهی کلان برای حضور در بازارهای منطقه ای و سپس جهانی داشته است. اما چین، چگونه بزرگترین تولیدکننده تجهیزات مخابراتی جهان شد؟
در این گزارش با بررسی و تحلیل سیاست های دولت چین برای رسیدن به جایگاه فعلی در صنعت تجهیزات مخابراتی جهان، تلاش می کنیم در مطالعه ای تطبیقی شرایط چین را در کنار شرایط کشور خودمان قرار دهیم و راه های ممکن موجود را از نظر بگذارنیم.
تا چند وقت پیش، چین در بسیاری از صنایع حرفی برای گفتن نداشت اما امروز نتیجه برنامه ریزی بلندمدت خود را گرفته است
چین، چگونه بزرگترین تولیدکننده تجهیزات مخابراتی جهان شد؟
سیاست های دولت چین برای رسیدن به جایگاه فعلی در صنعت تجهیزات مخابراتی جهان، به طور کلی در پنج مرحله قابل دسته بندی است که هر یک از این مراحل را به تفصیل شرح خواهیم داد.
این مراحل عبارت اند از:
۱ – تأسیس شرکت های متعدد تحقیق و توسعه دولتی.
۲ – تأسیس شرکت های مشترک با شرکای توانمند خارجی.
۳ – حمایت گسترده و هدفمند از تولیدکنندگان داخلی.
۴ – ارتقاء رقابت داخلی و حرکت به سوی شرکت های خصوصی تر.
۵ – حمایت از ورود به بازارهای جهانی.
مرور سیاست های دولت چین در صنعت تجهیزات مخابراتی نشان می دهد که هرگونه سیاست گذاری در این حوزه با هدف نهایی ایجاد و ارتقاء توان تولید داخلی بوده است و در نهایت نیز اصلی ترین رویکردی که منجر به شکل گیری برترین نشان های تجاری حوزه تجهیزات مخابراتی در چین شد، حمایت هدفمند و همه جانبه از تولیدکنندگان کاملاً داخلی چین بود.
حمایتی که یک طرفه نبوده و مشروط به ارتقاء کیفیت برای رقابت در سطح جهانی و جلب رضایت مصرف کننده بوده است. زیرا در صورتی که کیفیت نمونه داخلی در صنعت بومی، مطلوب نباشد میلیاردها دلار حمایت دولتی و حاکمیتی نخواهد توانست موفقیت صنعت و بقای آن را تضمین کند. اتفاقا یکی از معیارهای سنجش حفظ و ارتقای کیفیت و به روز نگه داشتن تولیدات، توانایی تولید محصول قابل رقابت با نمونه های خارجی و توانایی رقابت در بازارهای بین المللی است که از این رو هم می بینیم که اصل مهم رقابت با محصولات خارجی و جهت گیری به سمت رقابت در سطح بازارهای بین المللی در همه جای برنامه های حمایتی دولت چین مشاهده می شود.
مهمترین محورهای این سیاست را می توان حمایت از تحقیق و توسعه، حفظ رقابت، اعطای بازار تضمینی به شرکت ها و اعطای اعتبار خرید یا وام به خریداران محصولات داخلی دانست.
نکته قابل توجه این است که در این سیاست ها غالباً حمایت از شرکت ها به صورت غیرمستقیم بوده و کمک مالی یا وام معمولاً به جای پرداخت مستقیم به شرکت ها به مشتریان آنها پرداخت شده است.
نکته قابل توجه در سیاست های حمایتی چین، حمایت از مشتریان شرکت ها به جای حمایت از خود شرکت ها است
اصل حفظ رقابت نیز از اهمیت بالایی برخوردار بوده است، به گونه ای که حتی در مقاطعی برخی از شرکت هایی که سابقاً توسط دولت حمایت شده بودند به خاطر غیررقابتی بودن به حاشیه رفتند.
بررسی روند نتایج سیاست های دولت چین در ارتقاء توان تولید داخلی تجهیزات مخابراتی و سوئیچ های دیجیتال که سه دهه پیش اصلی ترین تجهیز ارتباطی شبکه های مخابراتی بوده اند، نشان می دهد که برای مثال در بخش سوئیچ های نصب شده در کشور چین، آنها به مرور از حجم واردات کاسته و بر حجم استفاده از تولیدات داخلی افزوده اند.
در این بین حجم خرید از شرکت های مشترک داخلی- خارجی را هم تقریبا ثابت نگه داشته اند. به این ترتیب در نهایت توانسته اند در یک بازه زمانی نسبتا طولانی، سهم تولیدات وارداتی از کل سوئیچ های نصب شده در کشور چین را به صفر برسانند.
امروز تجهیزات ساخت کشور چین، در زیرساخت شبکه کشورهای متعددی نصب است
تأسیس شرکت های تحقیق و توسعه
در آغاز دهه ۸۰ میلادی دولت چین با توجه به فقدان توانمندی داخلی در زمینه تولید تجهیزات مخابراتی و نیاز شدید به گسترش زیرساخت های ارتباطی این کشور، دو راهبرد همزمان را برای رفع نیازهای داخلی چین و تقویت توان داخلی برگزید.
این راهبردها از یک سو شامل کاهش تعرفه واردات تجهیزات مخابراتی و از سوی دیگر تأسیس شرکت های متعدد دولتی برای تحقیق و توسعه بر روی آخرین نسل سوئیچ های دیجیتال بود. در این مقطع هزینه تمام شده برای راه اندازی هر پورت سوئیچ دیجیتال با تجهیزات وارداتی تا ۵۰۰ دلار نیز می رسید.
چین حمایت را با تأسیس شرکت های متعدد دولتی برای تحقیق و توسعه آغاز کرد. کاری که در ابتدا از نظر بخش خصوصی فاقد صرفه اقتصادی است
با توجه به تعداد زیاد پورت های موردنیاز برای توسعه شبکه و نرخ بالای تبدیل دلار به یوان، حجم بالای واردات سبب خارج شدن حجم زیادی از منابع ارزی چین می شد؛ لذا توجه به تحقیق و توسعه و تولید داخل از صرفه اقتصادی کافی نیز برخوردار بود.
ایجاد شرکت های مشترک با تأمین کنندگان جهانی
مرحله دوم سیاست های دولت چین با هدف کاهش هزینه تمام شده سوئیچ های دیجیتال وارداتی و انتقال فناوری های بروز به شرکت های داخلی صورت پذیرفت.
به همین دلیل سیاست های حمایتی دولت چین با محوریت حمایت از تأسیس کسب وکارهای مشترک چینی – خارجی JV یا ۱ Joint Venture در داخل چین ادامه یافت.
شرکت های دولتی چینی پس از دو دوره مذاکره سه ساله با دو شرکت توانمند زیمنس و آلکاتل توانستند دو شرکت مشترک چینی – خارجی را در این دوره تأسیس کنند.
یکی از کارهای مهمی که چینی ها در مسیر حمایت از تولید داخل انجام دادند، تاسیس شرکت های مشترک با تأمین کنندگان جهانی بود که کنترل و مالکیت شرکت در اختیار طرف چینی قرار داشت
مهمترین مشخصه های سیاستگذاری در این مقطع شامل موارد زیر بوده است:
۱- کنترل و مالکیت عمده طرف چینی در شرکت های سرمایه گذاری مشترک.
۲- افزایش سهم تولیدکنندگان چینی در قطعات مورداستفاده در زنجیره تأمین محصول نهایی.
۳- فراهم کردن بازارهای تضمینی کوتاه مدت برای محصولات تولیدی این شرکت ها.
۴- تأسیس دو شرکت سرمایه گذاری مشترک مجزا با مشارکت دو شرکت خارجی به منظور ایجاد رقابت در بازار و افزایش بهره وری.
توانمندی چین در صنعت تجهیزات مخابراتی به یکی ابزارهای اصلی قدرت و چانه زنی این کشور در عرصه سیاسی تبدیل شده است
حمایت هدفمند از شرکت های تماماً داخلی
سیاستگذاران صنعتی دولت چین در سومین مرحله سیاست های حمایتی خود، به خوبی این موضوع را درک کرده بودند که سیاست حمایت از تأسیس کسب وکارهای مشترک با شرکت های خارجی با وجود کاهش هزینه های تمام شده نسبت به واردات همواره با عدم تمایل طرف خارجی به انتقال فناوری های کلیدی و عدم تمایل شریک داخلی به استفاده از آموخته هایش برای رقابت با طرف خارجی همراه است.
به همین دلیل مرحله سوم سیاست های توسعه صنعت تجهیزات مخابراتی چین، با قطع حمایت و محدودسازی شرکت های مشترک داخلی – خارجی آغاز شد و با حمایت گسترده از تولیدکنندگان کاملاً داخلی که در آن مقطع با استفاده از حمایت های دولت از بخش تحقیق و توسعه به توانمندی نسبی در تولید نسل های پیشرفته تر تجهیزات مخابراتی رسیده بودند، ادامه یافت.
چین وقتی به محصولات پایدار و تایید شده ای رسید، چند ده میلیارد دلار خط اعتباری به شرکت های داخلی خود داد تا محصولات چینی را از تولیدکنندگان چینی بخرند
سرفصل های اصلی سیاست های اعمال شده در این مقطع شامل موارد زیر بودند:
۱- تأمین مالی پروژه تحقیق و توسعه سوئیچ های پیشرفته در دانشگاه ارتش چین توسط شرکت های دولتی حاضر در شرکت های سرمایه گذاری مشترک و استفاده از دستاوردهای آنها در این شرکت ها.
۲- ادغام ۸ شرکت دولتی تولیدکننده سوئیچ های یکسان شامل ۴ شرکت صنایع ارتباطات و پست، ۳ شرکت وزارت صنعت الکترونیک و یک شرکت از ارتش.
۳- تخصیص چند ده میلیارد دلار خط اعتباری به شرکت های داخلی به صورت اعتبار به خریداران محصولات آنها.
۴- اعطای مالکیت کامل شرکت های مشترک چینی-خارجی به طرف های خارجی برای ایجاد جذابیت برای باقیماندن آنها در بازار چین و حفظ رقابت در بازار.
حرکت به سوی شرکت های خصوصی تر Huawei و ZTE
سیاست های حمایتی چین از تولیدکنندگان داخلی در نهایت در یک بازه زمانی ده ساله منجر به تأسیس سه شرکت بزرگ کاملاً داخلی به نام های Great Dragon Group (تماماً دولتی)، ZTE با مالکیت دولتی و مدیریت خصوصی و Huawei (خصوصی) شد.
حمایت از توسعه صادرات و ورود به رقابت جهانی
در ادامه حمایت ها هم برای ورود به بازارجهانی در سال ۲۰۰۴ بانک توسعه چین، تسهیلات اعتباری ۵ ساله ای به ارزش ۱۰ میلیارد دلار برای مشتریان هواوی در بازارهای جهانی تخصیص داد و مجموع این تسهیلات تا سال ۲۰۰۹ به حدود ۳۰ میلیارد دلار رسید.
در نهایت در جمع بندی ذکر این نکته ضروری است که بررسی نمونه های موفق جهانی در حمایت دولت ها از تولید داخل نشان می دهد برخلاف بسیاری از سیاست های حمایتی در ایران، نه تنها حمایت از تولیدکنندگان داخلی هیچگاه به صورت عمومی و بی قیدوشرط نبوده است، بلکه این حمایت ها همواره مشروط به ارتقاء کیفیت برای رقابت در سطح بین المللی و جلب رضایت مصرف کنندگان بوده است.
