دکتر مهسا ساداتی در گفت‌وگو با ما بیان کرد: حق بازی به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین شرایط برای سلامتی کودکان محسوب می‌شود. بازی از نیازهای مهم و اساسی یک کودک به شمار می‌رود و انتخاب اسباب‌بازی مفید و کاربردی در رشد توانمندی‌های جسمانی و روانی یک کودک نقش اساسی دارد. در انتخاب اسباب‌بازی اولین و مهم‌ترین فاکتور سن کودک و قدم بعدی توانمندی کودک است.
این متخصص با اشاره به فاکتورهای انتخاب اسباب‌بازی برای کودک اظهار کرد: در گام اول تهیه اسباب‌بازی برای کودک باید متناسب سن و توانایی کودک باشد، به این صورت که اگر انجام این بازی برای کودک آسان بود از اسباب‌بازی‌های سنین بالاتر و اگر سخت بود از اسباب‌بازی‌های سنین پایین‌تر استفاده می‌کنیم. والدین باید به این مسئله توجه کنند که در انتخاب اسباب‌بازی فقط به بازی‌های قانونمند نپردازند و بازی‌های آزاد و خلاق هم ازنظرشان دور نماند.
وی تصریح کرد: بیشتر بازی‌های فکری قانونمند هستند و از دستورالعمل‌های خاص خودشان پیروی می‌کنند اما بازی‌هایی مثل خانه‌سازی و خاله‌بازی جزو بازی‌های آزاد و خلاق محسوب می‌شوند و در پرورش خلاقیت و تفکر انتقادی در کودکان نقش اساسی دارند که والدین می‌بایست کارایی هر بازی را بدانند و بسته به توانایی یا ناتوانی کودک بازی را انتخاب کنند.
ساداتی در پاسخ به این سوال که کودکان از چه زمانی نیاز به اسباب‌بازی دارند، افزود: بازی و اسباب‌بازی از بدو تولد برای کودک ضروری است چون کودک از زمانی که به دنیا می‌آید تا یک‌سالگی با هر چیزی که به دستش می‌رسد بازی می‌کند. کودک از این توانمندی جهت شناخت دنیای پیرامون خود استفاده می‌کند. حتی توانایی‌های کودک که به شکل لگدزدن، غلتیدن، خندیدن و… خود را نشان می‌دهد حالتی از بازی کردن دارد و ماه‌های بعدی علاقه کودک نسبت به اسباب‌بازی‌های حرکت‌دار و صدادار خود را نشان می‌دهد. در کل کودکان تا یک‌سالگی از طریق به دهان بردن اشیاء سعی در شناسایی آن‌ها دارند. حتی در آن سنین نیز می‌توان از اسباب‌بازی‌های بی‌خطر جهت بالا بردن درک کودکان از محیط و دنیای اطرافشان استفاده کرد.
وی با اشاره به نیاز کودک به اسباب‌بازی‌های مختلف گفت: کودکان نیاز به اسباب‌بازی‌های مختلفی دارند که تعداد اسباب‌بازی‌های یک کودک می‌بایست با درایت والدین مدیریت شود. زیرا هر اسباب‌بازی می‌تواند بر یک جنبه از توانایی‌های کودکان تأثیرگذار باشد. به‌عنوان‌مثال برخی از والدین تنها از بازی‌های فکری استفاده می‌کنند و بازی‌های هیجانی را در نظر نمی‌گیرند و برخی دیگر عکس رفتار می‌کنند. درحالی‌که والدین بایست در تهیه بازی‌های هیجانی و بازی‌های فکری جهت بالا بردن تمرکز، توجه و توانایی‌های شناختی تعادل را رعایت کنند.
تبدیل اتاق کودک به فروشگاه اسباب‌بازی
این روانشناس حوزه کودک در ادامه در پاسخ به این سؤال که آیا تعداد اسباب‌بازی‌های کودک مهم است، اظهار کرد: امروزه اکثر والدین تک‌فرزند یا صاحب ۲ فرزند هستند و تمایل دارند که هر نوع اسباب‌بازی و وسایل بازی برای کودکانشان فراهم باشد که این اصلاً درست نیست. تعداد اسباب‌بازی‌ها، تا حد زیادی از توجه و تمرکز کودکان کم می‌کند و باعث می‌شود کودک نتواند روی یک بازی تمرکز کند.
وی اضافه کرد: خیلی از بازی‌ها هم مخصوص اجتماع کودکان است مثل تاپ و سرسره که کودکان می‌بایست در پارک و در جمع همسالان با رعایت نوبت از این بازی‌ها استفاده کنند و تهیه این‌طور بازی‌ها در خانه برای کودکان درست نیست و باعث می‌شود توانایی تقسیم اسباب‌بازی‌ها و روحیه مشارکت در کودکان از بین برود.
این روانشناس گفت: اینکه بیان می‌شود تعداد اسباب‌بازی باعث گیج شدن کودکان و کم شدن تمرکز و توجه در آنان می‌شود به این مفهوم نیست که ما بچه‌ها را از انواع بازی‌ها محروم کنیم بچه‌ها به بازی‌های مختلفی نیاز دارند. بعضی از بازی‌ها فردی و جهت افزایش توجه و تمرکز هستند، بعضی از بازی‌ها جهت بالا بردن تاب‌آوری، بعضی جهت بالا بردن اعتمادبه‌نفس و دسته‌ای از بازی‌ها فردی و دسته‌ای از آن‌ها گروهی هستند و ما نمی‌توانیم کودک را از هیچ‌کدام از این بازی‌ها محروم سازیم. می‌بایست نیاز کودک به تمام این بازی‌ها تأمین شود تا کودک به تعادل روانی و هیجانی برسد.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا بعد از چند بار استفاده، بچه‌ها نسبت به اسباب‌بازی‌هایشان بی‌تفاوت می‌شوند اظهار کرد: علت اصلی خستگی کودکان از بازی‌ها، تکراری شدن بازی است و اگر والدین اجازه دهند که کودک در انجام بازی خلاقیت به کار ببرد و بازی را به شیوه و میل خود تغییر دهد و متناسب با سلیقه خود از اسباب‌بازی استفاده کند و لزوماً دستورالعمل روی جعبه را انجام ندهد بچه‌ها تعداد دفعات بیشتری از یک بازی فکری استفاده خواهند کرد حتی والدین نیز می‌توانند با خلاقیت یک بازی را به چند شیوه استفاده کرده و الگوی مناسبی جهت تشویق خلاقیت در کودکانشان شوند.
ساداتی بیان کرد: در هر سن والدین می‌بایست بازی‌هایی را انتخاب کنند که نیازهای مرتبط به سن را برآورده نماید. کودکان زیر یک سال به بازی‌هایی جهت شناخت دنیای اطراف خود نیاز دارند. مثل مکعب‌هایی که روی هم چیده می‌شوند. از سن یک و نیم تا ۲ سالگی کودک تمایل به انجام بازی‌هایی دارد که با تخیل همراه است مثلاً اینکه با مکعب‌ها قطاری درست کنند.
وی تأکید کرد: بایدونبایدهای والدین در این سن می‌تواند به خلاقیت کودک صدمه وارد کند. از ۳ سالگی به بعد سن نقش‌پذیری است و کودک نقش‌هایی مثل دکتر و معلم را بازی می‌کند. بین ۲ تا ۵ سال که سن سازندگی کودک است کودکان تمایل کمتری به بازی‌های فانتزی و علاقه به بازی‌های واقعی دارد. در سن ۶ تا ۷ سالگی کودک معلومات خود را که دربازی‌های مختلف کسب کرده در بازی‌های جدید به کار می‌برد.
تفاوت سلیقه دختر و پسر در انتخاب اسباب‌بازی
این متخصص روانشناسی کودک افزود: با توجه به تفاوت‌های زیست‌شناختی که در دختران و پسران وجود دارد بالطبع طریقه ارتباط آنان با محیط و بازی‌هایی که به آن علاقه‌مند خواهند بود متفاوت است. در سال‌های ابتدایی زندگی تفاوت چندانی در انتخاب بازی توسط پسران و دختران وجود ندارد اما با توجه به تحقیقات انجام‌گرفته ۸ تا ۱۰ سالگی تفاوت بین بازی‌های دختران و پسران نمود پیدا می‌کند. پسران بیشتر تمایل به بازی‌های سخت و دشوار که نیازمند به فعالیت‌های جسمانی هست دارند ولی دختران ترجیح می‌دهند بازی‌های لطیف، آرام و بی‌سروصدا انجام دهند هرچند در همه موارد استثنائات وجود دارد.
وی تصریح کرد: بازی‌ها در هر سنی می‌توانند سبب پیشرفت و رشد کودک شوند و در انواع جنبه‌های رشد کودک تأثیرگذار باشند. در استفاده بهینه از بازی‌ها می‌بایست والدین به جنبه‌های مختلف رشد کودک توجه کنند. بازی می‌بایست سبب ارتقاء و رشد قوه تخیل و خلاقیت کودک شود. بنابراین استفاده از بازی‌های ایفای نقش و بازی‌های آزاد بدون قانون در هر سنی لازم و ضروری است از طرف دیگر بازی می‌بایست سبب رشد مهارت‌های اجتماعی کودک شود.
تقویت مهارت‌های اجتماعی کودک
ساداتی خاطرنشان کرد: والدین می‌بایست کودک را از ۳ سالگی به‌صورت مداوم در مهدکودک و در جمع همسالان قرار دهند تا مهارت‌های اجتماعی کودک تقویت گردد. همچنین بازی می‌بایست سبب افزایش رشد جسمانی و تخلیه مهارت‌های هیجانی کودک شود بنابراین استفاده از بازی‌های پرتحرک نیز نیازمند و لازمه هر گروه سنی است.
وی اظهار کرد: هر بازی آموزشی جهت هدف خاصی طراحی‌شده است بنابراین نمی‌توان یک بازی را جایگزین همه بازی‌ها کرد. بعضی بازی‌ها جهت پرورش توجه، تمرکز و برخی جهت رشد توانمندی‌های شناختی کودک است. همچنین بعضی از بازی‌ها جهت آموزش هیجانات و برخی جهت ارتقاء توانمندی‌های روان‌شناختی ازجمله تاب‌آوری و اعتمادبه‌نفس طراحی شده‌اند.
این متخصص با اشاره به سن کودک و نیاز به اسباب‌بازی گفت: اغلب بازی‌های فکری برای کودکان بالای یک سال طراحی‌شده‌اند اما در سنین زیر یک سال نیز بازی‌هایی ازجمله جغجغه‌های دستی و عروسک‌های کوچک و حلقه‌های قابل شستشو که سبب تقویت حواس شنیداری، حس لامسه، تقویت عضلات و تقویت عضلات چشم می‌شوند قابل‌استفاده است. نکته مهم در بازی‌ها این است که تنها تهیه اسباب‌بازی مهم نیست و کودک علاوه بر اسباب‌بازی نیازمند همبازی است که باید توسط والدین و گروه همسالان تأمین شود.
ساداتی در پایان تأکید کرد: بازی‌های فکری باید مناسب با همان سن طراحی‌شده باشد و کودک در سن مشخص‌شده قادر به انجام آن باشد. یک بازی فکری خوب باید با توجه به توانمندی‌هایی روان‌شناختی هر گروه سنی سبب ارتقاء کودک شود و علاوه بر آن در سنین زیر ۳ سال بازی نباید شامل قطعات ریز و آسیب‌زننده باشد.
