از میان پیام رسان‌های مختلف ایرانی سروش، ایتا، روبیکا، بله، آی‌گپ و شاد شناخته شده‌ترین‌ها هستند که توانستند بخشی از کاربران فضای مجازی کشور را به خود جلب کنند. بر اساس آمار اعلام شده از سوی روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تا پانزدهم آذرماه در روبیکا ۱۵ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر، ایتا ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر، بله سه میلیون و ۳۰۰ هزار نفر و سروش پلاس سه میلیون و ۵۰۰ هزار نفر عضو شده‌اند.
با ورود نسل تلفن‌های هوشمند و محبوب شدن شبکه‌های اجتماعی و قابلیت‌های گسترده آنها در گسترش ارتباطات و ظرفیت خارق العاده آنها در شکل گیری دهکده جهانی به مفهوم واقعی مردم از هرقشر و طبقه و گروهی به شدت بدان وابسته شدند و در این میان پیام رسان ها به سرعت جای خود را باز کردند.
تشکیل گروههای خانوادگی، دوستانه، کاری، ارسال پیام، عکس، فیلم و ارتباطات تصویری و غیره از جمله ظرفیت هایی است که مردم را ترغیب به استفاده از پیامرسان ها کرد و امروز کمتر کسی را می توان دید که در این فضا حضور نداشته باشد فضایی که بومی سازی نشده و به اعتقاد بسیاری باید به مانند برخی کشورها که در این راستا اقدام کرده اند در کشور ما هم مدیریت و قانونمند شود.
بعد از فیلترینگ وایبر، تلگرام با قابلیت هایش پیام رسان محبوبی برای کاربران شد اما پس از فیلتر آن اکثر مردم بار دیگر به پیام رسانی مهاجرت کردند که احساس می کردند کارآیی لازم را برای ارتباطات و نیازهای آنها دارد.
واتساپ و اینستاگرام طی مدت کوتاهی ۲ پیام رسان پرکاربرد ایرانی در ارتباطات مجازی و کسب و کارها شدند؛ البته با وجود فیلتر بودن تلگرام، این پیام رسان همچنان جزو شبکه های اجتماعی محبوب باقی ماند به طوری که کانال صدا و سیما که با مالکیت پیام رسان سروش شناخته می شود پس از مدتی دوباره به تلگرام بازگشت و فعالیت خود را در این شبکه از سر گرفت.
پیام رسان واتساپ تا چندین ماه قبل علاوه بر تشکیل گروههای دوستانه و خانوادگی، فضایی برای فعالیت کسب و کارها و محلی برای تشکیل ارتباطات کاری بین کارکنان و مدیران در بخش های دولتی و خصوصی و حتی درسی بین معلمان با دانش آموزان شده بود اما با فیلتر شدن واتساپ و اینستاگرام این ارتباطات دچار اختلال شد.
ولی برای پیشبرد کارهای اداری تعدادی از کاربران تصمیم گرفتند که از پیامرسان های داخلی استفاده کنند و پیام رسان هایی که در چند سال به صورت گسترده با حمایت های دولت طراحی و فعال شده اند.
بدین تریب بازار پیام رسان های داخلی هم رونق گرفت ولی به گفته کاربران هم اینک بدلیل برخی مشکلات و نواقص در هریک از این پیام رسان ها، هیچیک از آنها نتوانسته اند مردم را به اجماع در رابطه با انتخاب پیام رسانی مشخص برای انجام کارهای شان برسانند.
البته به نظر می رسد بخش عمده کاربرانی که پیام رسان های داخلی را نصب کرده اند بیشتر با هدف ارتباطات کاری است و کمتر برای ارتباطات دوستانه و یا خانوادگی که در پلتفرم های خارجی داشتند از پیام رسان های داخلی استفاده کنند.
یک شهروند که به تازگی یکی از پیام رسان های داخلی را بر روی گوشی خود نصب کرده است، به خبرنگار ایرنا گفت: برای انجام یک سری از کارها مجبور به نصب یک پیام رسان داخلی شدم اما این پیام رسان چند روز یکبار نیاز به بروزرسانی دارد و باز کردن آن به راحتی امکانپذیر نیست و هر بار مجبور می شوم برای باز کردن آن، این پیام رسان را حذف و دوباره نصب کنم.
سهیلا افزود:پیام رسان دیگری را نیز بر روی گوشی ام نصب کردم اما آن هم نواقصی دارد چنانکه وقتی پیامی برای کاربر می آید تا صفحه باز نشود مشخص نمی گردد که پیامی جدید آمده است و گاهی هم پیام ها با تاخیر چند ساعته بدست ما می رسد؛ ضمن اینکه اخیرا چند ساعت این پیام رسان به طور کامل قطع بود اما هیچ اطلاع رسانی، توضیحی و عذرخواهی از سوی این پیام رسان انجام نشد.
یک شهروند دیگر گیلانی و مادر سه دانش آموز هم گفت: اگرچه شاد برای برنامه های کلاسی دانش آموزان تعریف شده ولی بسیاری از پدر و مادرها بعد از حضوری شدن کلاس ها، شاد را از گوشی‌شان حذف کرده اند و اکنون یا نتوانستند و یا بدلیل اشغال شدن فضای گوشی، تنها برای حضور مجازی در یک گروه کلاسی تمایلی به نصب دوباره آن ندارند.
مهدیه می گوید: برای اینکه بتوانم در گروههای دانش آموزی فرزندانم حضور یابم به ناچار تعدادی از برنامه ها را از گوشی ام حذف و سه پیام رسان داخلی مختلف را نصب کردم.
رضا یک کاربر دیگری است که بدلیل مدل گوشی اش قادر به نصب پیام رسانی داخلی نیست، گفت: برای یک سری کارها در شغلم نیاز به یک سری تبادلات پیام، عکس و فیلم دارم اما قادر به نصب هیچیک از آنها بر روی گوشی ام که مدل آیفون است، نمی باشم.
وی که در بستر فضای اینستاگرام، پوشاک و کیف و کفش را تبلیغ و به مشتریان خود در سراسر کشور عرضه می کرد، گفت: این بستر فضای مناسبی بود که ما محصولات خود را بدون سرمایه گذاری خاصی معرفی و به دورترین نقاط کشور بفرستیم و این فرصتی برای کسب و کارهایی بود که سرمایه چندانی ندارند و در شرایط کنونی و دشواری های اقتصادی امروز کمک بزرگی برای فروش محصولات بود.
وی افزود: فعالیت کسب و کارها در پیام رسان هایی که کاربران آنها اندک است، بی نتیجه است چرا که می بینیم حتی مقامات کشور هم برای بازتاب نظرات و فراگیر بودن سخنان‌شان از پیام رسان هایی همچون توییتر استفاده می کنند.
در همین ارتباط یک کارشناس حوزه امنیت سایبری به خبرنگار ایرنا گفت: اکنون مردم بلاتکلیفند و ارتباطات دچار چالش شده و موضوع اینست که به نظر می رسد هر پیام رسانی که خارجی باشد با سیاست هایی که در کشور پیش می رود، حتما فیلتر خواهد شد.
مهندس کیایی فر افزود: قطعا کیفیت پیام رسان های داخلی به لحاظ کیفیت و حجم ذخیره سازی که کاربران می توانند از آن استفاده کنند هنوز به حد پیام رسان های خارجی نرسیده اما با این وجود؛ چالش اصلی کیفیت پیام رسان ها نیست اگر پیام رسانی داخلی همچون واتساپ و یا اینستاگرام با همان کیفیت داشته باشیم، بازهم بخشی از مردم به آن اقبال نشان نمی دهند از آنرو که احساس می کنند پیام های شان به لحاظ حریم خصوصی امنیت ندارد و به عبارتی بهتر حریم خصوصی آنها رعایت نمی شود.
وی با تاکید بر ضرورت اطمینان‌سازی مسئولان برای حفظ حریم خصوصی مردم و پایبند بودن به آن اظهار داشت: موضوع رعایت حریم خصوصی فقط در ایران مطرح نیست یعنی ما نمی توانیم بگوییم که امنیت کاربران به طور مثال در اینستاگرام رعایت می شود ولی موضوع اینست که اینستاگرام و یا شبکه های خصوصی دیگر اطلاعات کاربران را در موارد خیلی خاص در اختیار دولت ها قرار می دهند به طور مثال برای شناسایی شبکه های تروریستی.
وی ادامه داد: آنچه در پیام رسان های بومی مطرح است و در اذهان؛ به درستی یا اشتباه شکل گرفته آنکه ممکن است در پیام رسان بومی تنها با یک تلفن اطلاعات یک نفر را در اختیار یک مقام بالاتر قرار دهد که ربطی هم به مسائل امنیتی نداشته باشد و موضوع شخصی باشد و این دغدغه باعث می شود که مردم به پیام رسان های داخلی اطمینان نکنند.
کیایی فر تصریح کرد: این موضوع بی اعتمادی مردم سبب شده تا آنان مقاومت کنند و در این شرایط عده ای به سراغ پیام رسان های داخلی رفته و محدود در حد امور کاری و اداری از آن استفاده می کنند اما همچنان عمده مردم با فیلتر شکن از پیام رسان های خارجی استفاده می کنند.
این کارشناس حوزه امنیت سایبری برلزوم حفظ امنیت حریم خصوصی افراد تاکید و تصریح کرد: اگر حریم خصوصی و امنیت فردی برحسب اظهار نظری بدون هیچ توهین و یا هنجار شکنی تنها بدلیل اینکه دیدگاهش به مذاق برخی افراد خوش نیاید، مورد تهدید قرار گیرد و موجب بسته شدن کانال و صفحه شخصی فرد و یا مجازات های دیگر شود، باعث می شود که کسی تمایلی برای سرمایه گذاری برای شبکه های اجتماعی بومی نداشته باشد.
وی ادامه داد: اگر قرارباشد یک شبکه اجتماعی یک شبه مسدود شود تمامی سرمایه آن شخص در این بخش از بین رفته و ارتباطش قطع می شود و همه این چالش ها موجب می شود که علاقمندی زیادی در بین مردم برای مهاجرت به شبکه های اجتماعی داخلی نباشد.
کارشناس حوزه امنیت سایبری تعدد پیام رسان های بومی را نیز یک چالش در این مسیر دانست و گفت: نسخه های مختلف پیام رسان های داخلی چالش هایی را بوجود آورده چنانکه به طور مثال بعضی از ادارات و نهادهایی که مردم بیشتر به آنها و خدماتشان نیاز دارند و یا یک بانک برای ارائه خدمات خود مشتریان را مجبور به نصب پیام رسان خاصی کند و شاید آن پیام رسان هم اعلام کند که تعداد کاربرانش افزایش یافته اما آنچه مشاهده می شود آنکه مردم برای برقراری ارتباط از این پیام رسان ها استفاده نمی کنند و تعاملات شخصی را وارد این پیام رسان ها نمی کنند.
وی گفت: جامعه جهانی اکنون یک بستر ارتباطات همگانی را ایجاد می کند و باید این نکته را مد نظر داشته باشیم که اگر شبکه های اجتماعی را فیلتر و مردم را مجبور به استفاده از پیام رسان خاصی کنیم و اینترنت با استفاده از تکنولوژی و خارج از اراده ما در اختیار همگان در جهان قرار گیرد آیا راهکاری برای این موضوع خواهیم داشت.
کیایی فر همچنین به آسیب دیدگی کسب و کارهای اینترنتی ناشی از فیلترینگ اشاره و بیان کرد: فیلترینگ موجب نابودی کسب و کارهای در بستر فضای مجازی شده و می شود چرا که فعالیت کسب و کارها در پیام رسان های داخلی در گرو اعتماد سازی و اطمینان بخشی آنان و جلب نظر کاربران است.
وی یادآور شد: بعد از اینکه واتساپ و اینستاگرام فیلتر شد آمار پست ها بشدت کاهش یافت اما یکباره ظرف مدت ۲ تا سه هفته ای یک روند رو به رشد در استفاده از اینستاگرام را شاهد بودیم و اکنون فعالیت کاربران و پست ها تقریبا به عدد قبل از فیلترینگ می رسد و این یعنی اینکه مردم راه عبور از فیلترینگ را یاد گرفتند و برای کشور عادی سازی شده است.
این کارشناس ساماندهی فضای مجازی از طریق فیلترینگ را میسر ندانست و اظهار داشت: اصولا اینترنت به گونه ای است که هر چقدر محدود شود باز راه رسیدن به آن وجود دارد و در هزاره سوم که اینترنت برای هر شهروند ضرورت دارد اگر محدود شود، افراد دیگری هستند که وارد میدان می شوند و همچون اینترنت استارلینک به روش های دیگر آن را به مردم می رسانند.
وی خاطر نشان کرد: این چالش راهکاری ندارد مگر اینکه بین مردم اعتماد سازی شود و به نقطه ای برسیم که مردم اطمینان کنند که می توانند با خیالی آسوده از پیام رسان های داخلی استفاده کنند بدون اینکه حریم خصوصی شان مورد تهدید قرار گیرد.
اقبال کسب و کارها به پلتفرم های داخلی در گرو حضور واقعی کاربرهاست
اگرچه تا قبل از خودنمایی شبکه های اجتماعی بیشتر افرادی که به صورت الکترونیک قصد ارسال عکس و فیلم برای ارتباطات کاری و یا دوستانه داشتند از ایمیل استفاده می کردند اما بدلیل سهولت استفاده از شبکه های اجتماعی و دسترسی های سهل و آسان بسیار برای فرستادن و دیدن عکس، فیلم، برقراری ارتباطات صوتی و تصویری و استفاده از مطالب آموزشی، تبلیغاتی و غیره در شبکه های اجتماعی اکنون پلتفرم ها تقریبا جایگزین ایمیل ها شده اما در شرایط فیلترینگ استفاده از کدام پلتفرم داخلی به عنوان ابزار کار، آنها را دچار سردرگمی کرده است.
رئیس هیات مدیره سازمان نظام صنفی رایانه ای گیلان با بیان اینکه کسب و کارهای بسیاری بر بستر فضای مجازی واتساپ و بویژه اینستاگرام فعالیت می کردند، گفت: بسیاری از افراد که حتی یاد نگرفته بودند که یک ایمیل ساده را ارسال کنند، وارد فضای اینستاگرام و فضای مجازی شدند و تبلیغات و فروش را از طریق فضای مجازی بویژه اینستاگرام انجام می دادند.
پویا نخجیرکان در گفت و گو یا خبرنگار ایرنا افزود: با توجه به اینکه پیام رسان های خارجی اینستاگرام و یا شبکه های مشابه به صورت مستقیم از درگاههای کشور گذر نمی کند به طور دقیق مشخص نیست که در کدام سرور چه تعداد تراکنش وجود دارد و کاربر از کدام پیامرسان استفاده می کند بنابراین آمار مستند دقیقی وجود ندارد.
وی با اشاره به فعالیت کسب و کارهای اینترنتی در بستر پیام رسان های خارجی بویژه واتساپ و اینستاگرام اظهار داشت: بسیاری از فروشگاه های اینترنتی در اینستاگرام فعال بودند که البته فروش های بالاتری را نسبت به دیگر سایرینس که فعالیتی در این فضا نداشتند، تجربه می کردند و جدای اینکه اقتصاد زیر زمینی حساب می شد چون ساماندهی شده نبود و منافعی را به کشور نمی گرداند ولی باید پذیرفت که اشتغال بسیاری از افراد در این بستر اتفاق می افتاد.
وی ادامه داد: اینستاگرام فارغ از خوب و یا بد بودن آن محتواهای جذاب برای هر رده سنی دارد بنابراین تعداد کاربران آن با توجه به تعداد دنبال کنندگان (فالوورها) آن بسیار است و کسب و کارها اقبال بیشتری دارند تا از این طریق کالاهای شان را معرفی و به فروش برسانند.
نخجیرکان گفت: با فیلترینگ واتساپ و اینستاگرام کسب و کارهای زیادی آسیب دیدند چرا که بدلیل عدم اعتماد کاربران به رعایت حریم خصوصی و امنیت پیام رسان های داخلی اگر کسب و کارها قصد فعالیت در پلتفرم های داخلی را هم داشته باشند با استقبال روبرو نمی شوند.
وی خاطر نشان کرد: فارغ از اینکه نظر کاربران درست یا غلط است ولی آنچه که در واقعیت شاهد هستیم آنست که مخاطبان در فضایی حضور می یابند که بتوانند از لحاظ حفظ حریم خصوصی و اطلاعات شان اعتماد و اطمینان حاصل کنند.
وی یادآور شد: در بستر فضای مجازی واتساپ علاوه بر ارتباطات خانوادگی و دوستانه یک سری از اطلاعات ارتباطات کاری به طور مثال هماهنگی ریاست با کارمندان و یا کارکنان و تبادل اطلاعات کاری بود وبخشی هم ارتباطات بخش خصوصی با مشتریان بود.
این کارشناس اظهار داشت: هم اینک بسیاری از کسب و کارها در پشتیبانی و ارائه خدمات دچار چالش شده اند و راهکار جایگزینی وجود ندارد؛ بخشی از مردم برای کسب و کار خود به سمت سرویس های پیامکی پناه بردند اما سرویس های پیامکی محدودیت های بسیاری دارد و آنجا هم کسب و کارها دچار چالش هستند.
وی در ادامه با اشاره به گفته کاربرانی که نمی توانند پیام رسان داخلی را بر روی گوشی شان نصب کنند، اظهار داشت: محدودیت های ایجاد شده در گوگل پلی برای برخی اپ‌ها اجازه نصب نمی دهد از سوی دیگر فلیترینگ گوگل پلی امنیت گوشی ها را به خطر انداخته است.
رئیس هیات مدیره سازمان نظام صنفی رایانه ای گیلان اظهار داشت: قبلا گوگل پلی سرویس را شناسایی و یا حذف می کرد اما اکنون به خاطر تقابلی که اتفاق افتاده و می خوهند جلوی سرویس گوگل پلی را بگیرند ممکن است اپ هایی نصب شوند که حتی مورد نظر دولت هم نباشد زیرا نمی دانیم که آن اپ چیست؛ مخرب و امکان دارد آسیب رسان باشد و یا اطلاعات مالی و فردی ما را دچار مشکل کند و این خود آفت جدی است برای همه کسانی که برنامه نصب می کنند.
وی ادامه داد: همه گوشی های اندرویدی اکنون دچار چالش شده اند و ارتباطات دچار خدشه شده است هر چند که با وجود گوگل پلی این خطر وجود داشت اما حداقل یک حفاظتی وجود داشت ولی اکنون ما آن حالت را نداریم و ممکن است که یک اپ مخربی نصب شود که به ظاهر کاربردی باشد اما در واقع اپ جاسوسی باشد و می تواند اطلاعات شما را سرقت کند و آن را برای هر جایی دیگری ارسال کند.
رئیس هیات مدیره سازمان نظام صنفی رایانه ای گیلان اظهار داشت: مهمترین موضوع اکنون در یلترینگ پیام رسان ها آسیب دیدن کسب و کارهاست چرا که لازمه فعالیت کسب و کارها در بستر فضای مجازی حضور پر شمار مخاطبان در ان پلتفرم هاست که با توجه اینکه پلتفرمی بسته شد هنوز هیچ پلتفرم مشخصی که توانمندی ها و جذابیت های ان را داشته باشد، ارائه نشده است.
به نظر می رسد همان طور که با گذشت چند سال از فیلترینگ تلگرام همچنان بسیاری از کاربران با دور زدن فیلترها در این پیام رسان حضور دارند و مسئولان به هدفی که خواستند نرسیدند به نظر می رسد که فیلترینگ نمی تواند راهکار مناسبی برای ساماندهی فضای مجازی باشد و اعتماد سازی و جذاب سازی در پیام رسان های داخلی بتدریج مردم را به عضویت آنها ترغیب کرده و بدین سو بکشاند.
