علی‌محمد چهارمحالی ـ رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شوشتر:
در اینجا و در ابتدای این مطلب، باید شرح مختصری در مورد شوادون (شوادان) داده تا خوانندگان این نوشتار با موضوع بهتر آشنا شوند.
فضاهای زیرین در خانه‌های شوشتر شامل شبستان، که عمقی در حدود چهار متر از کف حیاط دارا هستند، و بعد از آن شوادون است که به فضای نسبتاً عمیق و دستکند گفته می‌شود. این مکان در زیر بیشتر خانه‌های قدیم شوشتر قرار دارد و در گذشته و حتی حال مردم برای فرار از گرمای طاقت فرسای تابستان به آن‌ها پناه می‌برند.
خاصیت این فضاها که عمقی بین ۷ تا ۱۵ متر در دل زمین دارند این است که دما در آن ثابت است ومعمولاً دما در عمق پایین‌تر از -شش متر ثابت می‌ماند. این دما برابر معدل نوسان دمای سال منطقه است؛ به عنوان مثال، زمستان صفر درجه و تابستان ۵۰ درجه گرما داریم که معدل آن ۲۵ درجه است و در فصل گرم سال بسیار مناسب برای زیستن است.
متأسفانه بر اثر فرسودگی شبکه و عبور وسایل سنگین از روی آن، ّخش زیادی از آب شهری در عمق زمین نفوذ کرده است که در این میان شوادون‌ها پذیرای این میهمان ناخوانده هستند. نفوذ آب به دیواره‌های برخی شوادون‌ها که جنس صخره آن گل رس است، آن‌ها را بسیار آسیب‌پذیرتر کرده است و بر اثر فرآیند تر و خشک شدن مکرر آن ریزش‌های فراوانی در آن‌ها اتفاق می‌افتد.
برخی از خانه‌های ارزشمندی که درحال حاضر درگیر این معضل و یا آسیب‌دیده از آن هستند عبارت‌اند از:
- خانه تاریخی طبیب شوشتری ( هتل سنتی طبیب)
- خانه تاریخی نجاتیان
- خانه تاریخی سرابی ( هتل سنتی سرابی)
- خانه تاریخی ساداتی
- خانه تاریخی رحیمی ( که شوادون آن سال گذشته تخریب و با هزینه هنگفتی دوباره مرمت شده است)
- خانه تاریخی کجباف
- خانه تاریخی ابریشم‌کار ( متأسفانه شوادون و قسمتی از خانه تخریب شد)
- خانه تاریخی معین‌التجار
- خانه تاریخی جزایری ( قدیمی‌ترین خانه خوزستان مربوط به دوره صفوی که شوادون و شبستان‌های آن تخریب شدند و بخش زیادی از خانه در وضعیت بحرانی است)
- خانه تاریخی حجار
- خانه تاریخی سمندی
- خانه تاریخی قناد
- خانه تاریخی شرافتمند
- بقعه سیدمحمد بازار
- خانه تاریخی معین‌فر
- خانه تاریخی داروئی
- خانه تاریخی سیدصدر‌الدین امام
- خانه تاریخی افضل (هتل سنتی افضل)
علاوه بر موارد نام برده شده، بسیاری از خانه‌ها، مساجد و بقعه‌ها نیز وجود دارند و با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند که نام و معرفی آن‌ها در حد و حوصله این سطور نیست.
در این‌خصوص، تاکنون مکاتبات فراوانی با اداره آبفای استان خوزستان و شهرستان شوشتر صورت گرفته و نیز در سال‌های گذشته موضوع از راه مراجع قضائی پیگیری شده که متأسفانه هیچ نتیجه مؤثری در بر نداشته است.
این اتفاق ضمن به هدررفتن بخش زیادی از آب شُرب مناسب مردم و همچنین به‌وجود آمدن آسیب‌های جدی به برخی از این خانه‌های ارزشمند تاریخی، خطری است جدی که جان ساکنان و رهگذران مجاور این بناها را هم تهدید می‌کند.
امید که هیچ‌گاه شاهد این رخداد تأسف‌بار نباشیم؛ اما اهمیت و صیانت از بناهای تاریخی چیزی نیست که بشود درخصوص آن بحث نکرد یا کوتاه آمد چراکه ما میراث‌دار گذشتگانیم و باید امانت‌داری شایسته برای آیندگان باشیم.
