گروه ایرنا زندگی – به‌عنوان والدین طبیعی است که نگران رشد گفتار فرزند خود باشید اما باید بدانید که شروع حرف زدن در کودکان متفاوت است؛ برخی زود شروع به حرف زدن می‌کنند و برخی دیر. کودکان در سن ۲ تا ۵ سالگی غالباً هنگام صحبت کردن، ناروانی را تجربه می‌کنند و برخی صداها و کلمات را اشتباه تلفظ می‌کنند. همچنین گاهی کودک هنگام صحبت کردن، صداهای خاصی را تکرار می‌کند و به نظر می‌رسد که در صحبت کردن مشکل دارد. این مسائل اغلب برای والدین نگران‌کننده است اما آیا جای نگرانی وجود دارد یا لکنت زبان در یک سن خاص طبیعی است؟ دکتر آرزو سادات ملک نیا، متخصص روانشناسی تربیتی و عضو انجمن مطالعات روان‌درمانی در گفت‌وگو با ایرنا زندگی به این سؤال پاسخ می‌دهد.
عوامل مهم ایجاد لکنت زبان در کودکان
دکتر ملک نیا می‌گوید عوامل زیستی ایجاد لکنت، شامل عوامل ژنتیکی یا وراثتی و عوامل مادرزادی می‌شود: «کودکانی که در خانواده‌ای متولد می‌شوند که اعضای خانواده در بزرگ‌سالی لکنت زبان‌دارند، احتمال بروز لکنت در آن‌ها بیشتر است. گاهی لکنت به دلیل بیماری، ضربه فیزیکی یا عوامل روان‌شناختی ایجاد می‌شود. همچنین اگر در زمان تولد مشکلی برای نوزاد ایجاد شود سبب بروز لکنت خواهد شد.»
به گفته این روانشناس تربیتی، عوامل روان‌شناختی ازجمله عوامل مهم ایجاد لکنت هستند: «وقتی کودک دچار ترس و اضطراب فراتر از توان و تحمل خود می‌شود، لکنت زبان پیدا می‌کند. محیط‌هایی که کودک شما از آن می‌ترسد یا از افراد خاصی که موقع مواجه‌شدن با آن‌ها احساس امنیت نمی‌کند و می‌ترسد، لکنت بروز پیدا می‌کند. در خانواده‌هایی که به هر دلیلی مادر و پدر از هم جداشده‌اند می‌تواند محیط زندگی کودک را ناایمن کرده و فرزند طلاق دچار لکنت شود؛ بنابراین، بحث فضای امن بسیار مهم است. ما بیشتر در سن ۶ الی ۷ سالگی دقیقاً زمانی که کودک وارد مدرسه می‌شود شدت بروز لکنت را در کودکان دبستانی مشاهده می‌کنیم.»
به گفته ملک نیا، شرایطی که کودک دچار لکنت می‌شود بعضاً متفاوت است: «استرس گاهی اوقات می‌تواند لکنت زبان را بدتر کند. به همین دلیل، صحبت کردن در مقابل گروه یا صحبت کردن با تلفن می‌تواند شرایط را تشدید کند. با شروع مدرسه استرس کودکی که دچار لکنت است بیشتر می‌شود چون از محیط‌هایی که در مرکز توجه هستند مثل خانواده وارد محیط‌هایی می‌شوند که مقدار توجه به آن‌ها بسیار کمتر خواهد بود.»
شایع‌ترین سن ابتلا به لکنت زبان در کودکان
ملک نیا می‌گوید: «کودکان اغلب در زمان رشد گفتار یعنی بین ۳ تا ۷ سالگی دچار لکنت زبان می‌شوند که بین چند هفته تا چند ماه از بین می‌رود اما کودکانی که دارای لکنت هستند با شروع مدرسه به دلیل ورود به مکان جدید دچار شدت در لکنت زبان می‌شوند.»
راه‌های تشخیص لکنت زبان در کودکان
افراد مبتلا به لکنت زبان، کلمات یا هجاها را طولانی‌تر از حد معمول بیان می‌کنند یا به عبارت بهتر می‌کشند؛ ملک نیا دراین‌باره توضیح می‌دهد: «انواع لکنت زبان به دودسته‌ی کلونیک و تونیک تقسیم می‌شود. در لکنت زبان کلونیک، اولین سیلاب آن را چندین بار و با سرعت و قدرت تکرار کرده و سپس به سراغ سیلاب بعدی می‌رود؛ اما در لکنت زبان تونیک، عضلات دهان حین فعالیت دچار توقف چندثانیه‌ای و مکث می‌شوند، سپس کودک برای شروع حرف بعدی به خودش فشار می‌آورد و آن را با تشدید ادا می‌کند.
این روانشناس کودک می‌گوید: «با توجه به انواع لکنت، شما به‌راحتی با دقت کردن در نوع تکلم کودکتان می‌توانید تشخیص دهید که او دارای لکنت زبان است یا نه.»
لکنت چه زمانی در کودکان طبیعی است؟
ملک نیا در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «اگر لکنت زبان کودک بین چند هفته تا چند ماه از بین رفت و سن شروع لکنت زیر سه سال بود، می‌توان گفت لکنت طبیعی است و در زمان یادگیری زبان رخ‌داده است. به‌عبارت‌دیگر، در حین یادگیری زبان و گسترش محدوده توانایی صحبت کردن، ممکن است که کودک دچار لکنت زبان شود.»
او ادامه می‌دهد: «اگرچه در ۷۵ درصد موارد، لکنت با افزایش سن از بین می‌رود اما اگر لکنت بیش از یک سال طول کشید برای درمان بایستی اقدام کرد.»
لکنت زبان مزمن را با لکنت طبیعی اشتباه نگیرید
والدین باید بین لکنت زبان طبیعی و مزمن تفاوت قائل شوند: «اگر در اعضای خانواده شما کسانی دارای لکنت زبان باشند، می‌توان بروز یک لکنت مزمن را پیش‌بینی کرد. البته سن بروز لکنت زبان هم پیش‌بینی خوبی برای لکنت مزمن است. اگر کودک در سن زیر سه سال دچار لکنت شود، احتمال لکنت طبیعی است.»
ملک نیا مدت‌زمان بروز اختلال را از دیگر عوامل تشخیص لکنت زبان طبیعی و مزمن می‌داند و می‌گوید: «مدت‌زمان بروز اختلال هم پیش‌بینی کننده مناسبی برای تشخیص لکنت مزمن است؛ اگر کودک بیش از یک سال لکنت داشته باشد، لکنت مزمن و حتماً نیازمند درمان است.»
نحوه رفتار والدین با کودک مبتلا به لکنت زبان
به گفته ملک نیا، والدین در خانه باید نکاتی را رعایت کنند تا به روند بهبود فرزندشان کمک نمایند:
– اولین کاری که باید برای کودکان دارای لکنت زبان انجام داد این است که محیط خانه را امن و بدون هرگونه تنش نمایید.
-با او در خانه به‌آرامی و شمرده صحبت کنید و سرعت گفتار خود را با او پایین بیاورید.
-وقتی کودکتان در بیان گفته‌های خود دچار لکنت می‌شود دائم او را اصلاح نکنید و فرامینی همچون میشه آرام‌تر بگی و واضح صحبت کنی و …برای چگونه صحبت کردن او صادر نکنید.
-دقت کنید آسیب‌های روحی و روانی که به اشخاص مبتلا به لکنت زبان وارد می‌شود، به دلیل بی‌حوصلگی اطرافیان است لذا هرروز در زمان خاصی با او وقت بگذارید و با عروسک‌های انگشتی نقش‌های گوناگونی را در نمایش ایفا کنید. شما حتی می‌توانید با او کاردستی درست کنید و در حین کار با او به گفتگو بپردازید.
– خواندن کتاب داستان با صدای بلند هم می‌تواند به توانایی گفتار کودک کمک کند. وقتی او کتاب می‌خواند تشویق‌ها را بیشتر کنید و تذکر خود را کم نمایید.
ملک نیا در توصیه‌ای به والدین می‌گوید: «به یاد داشته باشید نحوه برخورد شما با لکنت زبان کودک می‌تواند تأثیر بسزایی در ایجاد حس منفی در او ایجاد می‌کند. کمک کنید تا کودکتان در جمع خانواده بدون ترس از قضاوت شدن یا تحقیر صحبت کند. آنکه باید شرایط ایمن را برای او ایجاد کند شما هستید و آنکه باید به گفتگو بپردازد و امنیت را در جمع احساس کند، کودک شماست.»
فعالیت‌ها و بازی‌های مناسب برای درمان لکنت زبان
دکترملک نیا، بازی را راه مناسبی برای درمان لکنت زبان در کودکان می‌داند و دراین‌باره می‌گوید: «ازآنجایی‌که سن بروز لکنت زبان با سن عملیات عینی کودک برابر است برای بهبود لکنت زبان می‌توانید با نوشتن حروف و کلمات بر روی کاغذ و تشویق تکرار آن، به بهبود گفتار او کمک نمایید. همچنین اگر شرایط محیطی برای کشیدن مربع‌هایی بر روی زمین با گچ فراهم است در هر خانه حروف را نوشته و با پریدن در هر خانه که با گچ نوشته‌شده او را تشویق به تکرار نمایید.»
این روانشناس کودک می‌گوید اگر فرزند شما بر اثر ترس دچار لکنت شده با او در مورد ترس‌هایش صحبت کنید: «اجازه دهید کودکتان در مورد حسش درزمانی که ترسیده صحبت کند، بعد از او بپرسید اسم آن حس را چه گذاشته است. وقتی‌که این حس را دارد در کجای بدنش آن را احساس می‌کند و در آن زمان در سرش چه فکرهایی وجود دارد.»
عواقب بی‌توجهی والدین در درمان لکنت زبان
گاهی والدین از ترس اینکه کودک خود را دارای نقص ببیند از هرگونه اقدام درمانی اجتناب می‌کنند اما دکترملک نیا دراین‌باره می‌گوید: «هرچقدر زمان از اولین بروز لکنت کودک بگذرد درمان لکنت سخت‌تر می‌شود؛ بنابراین باید سریع‌تر برای درمان اقدام کرد.»
او ادامه می‌دهد: «نادیده گرفتن درمان می‌تواند عواقب منفی اجتماعی را برای کودک به همراه داشته باشد؛ کودک در معرض همسالانی قرار می‌گیرد که ازنظر گفتاری با او متفاوت‌اند و گاهی مورد تمسخر و تحقیر همسالان قرار می‌گیرد لذا مدرسه دیگر برای او جای امنی نیست، از دوستان خود دور می‌شود و انزجار و دوری از همسالان به درس، مدرسه و معلم تعمیم پیدا می‌کند؛ بنابراین، برای جلوگیری از تبعات عدم درمان لکنت زبان بهتر است تا نسبت به درمان سریعاً اقدام گردد.»
