درحالی‌که آلزایمر و انواع دیگر زوال عقل علت اصلی بسیاری از موارد از دست دادن حافظه و فراموشی هستند، عوامل غیر دائمی دیگری نیز وجود دارند که می‌تواند باعث از دست دادن حافظه شود و خبر خوب این است که برخی از آن‌ها به‌راحتی برطرف می‌شوند.
۱. دلایل عاطفی
• استرس
استرس زیاد می‌تواند ذهن را بیش از حد تحت فشار قرار بدهد و باعث حواس‌پرتی و ناتوانی در تمرکز شود. استرس حاد و کوتاه مدت می‌تواند یک مشکل لحظه‌ای برای حافظه ایجاد کند، درحالی‌که قرار گرفتن مزمن و طولانی مدت در معرض استرس ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش بدهد. مدیریت استرس یک استراتژی مهم برای حفظ کیفیت زندگی و بهبود سلامت بدن و مغز است.
• افسردگی
افسردگی می‌تواند ذهن را دچار تاریکی کند و با ایجاد بی‌علاقگی در محیط پیرامون مغز را دچار ناتوانی در تمرکز و یادگیری می‌کند. ذهن و احساسات ممکن است به‌قدری سنگین شده باشند که نمی‌توانند به آنچه اتفاق می‌افتد، توجهی نشان بدهند. درنتیجه یادآوری چیزی که به آن توجه نکرده‌اید، دشوار است. افسردگی همچنین می‌تواند در کیفیت خواب مشکلاتی ایجاد کند که باعث می‌شود به خاطر سپردن اطلاعات دشوارتر شود.
اگر فکر می‌کنید به زوال عقل مبتلا هستید، آزمایش شناختی می‌تواند برای اطمینان و رد مشکل زوال عقل مفید باشد. فرد مبتلا به این اختلال با وجود مبتلا نبودن به افسردگی در زندگی روزمره می‌تواند عملکرد خوبی در آزمایش‌های شناختی داشته باشد. افسردگی معمولاً قابل درمان است و معمولا ترکیبی از مشاوره و دارو می‌تواند بسیار موثر باشد.
حتما تا به حال هنگام شرکت در امتحان این احساس را تجربه کرده‌اید که هیچ یک از مواردی را که مطالعه کرده‌اید به یاد ندارید، درحالی که همه جواب‌ها را می‌دانید. اضطراب مقصر اصلی این وضعیت است. برخی از افراد در موقعیت‌های خاصی مانند این نمونه ذکر شده، آزمایش اضطراب دادند. برخی از آن‌ها دارای یک اختلال اضطراب فراگیرتر هستند که به طور مداوم با عملکرد صحیح از جمله حافظه تداخل پیدا می‌کند. شناسایی و درمان اضطراب می‌تواند کیفیت زندگی و احتمالاً حافظه را به طور قابل توجهی بهبود ببخشد.
• غم و اندوه
عزاداری به مقدار زیادی انرژی جسمی و عاطفی نیاز دارد و این مسئله می‌تواند توانایی را در تمرکز روی حوادث و افرادی که اطراف‌مان هستند، کاهش بدهد؛ در نتیجه ممکن است روی حافظه تاثیر بگذارد. غم و اندوه می‌تواند شبیه افسردگی باشد و معمولا با قرار گرفتن در یک وضعیت خاص یا از دست دادن یک فرد نزدیک ایجاد می‌شود، درحالی‌که به نظر می‌رسد افسردگی بدون دلیل خاصی است.
پردازش غم و اندوه عمیق زمان می‌برد و صرف وقت مناسب در غم و اندوه ضروری است. وقتی از غم و اندوه رنج می‌برید، می‌توانید احساس خستگی – از نظر جسمی و روحی – کنید. درحالی‌که غصه می‌خورید، به خودتان وقت بیش‌تری بدهید. گروه‌های مشاوره و پشتیبانی فردی می‌توانند به شما کمک کنند تا به طور موثرتری با غم و اندوه کنار بیایید.
۲. دارو‌ها و درمان‌های پزشکی
• الکل یا داروهای غیر قانونی
نوشیدن الکل یا استفاده از داروهای غیرقانونی می‌تواند حافظه را چه در کوتاه مدت و چه طولانی مدت دچار اختلال کند. از دست دادن حافظه و افزایش خطر ابتلا به زوال عقل در سال‌های بعد می‌توانند به طور قابل توجهی به حافظه و همچنین ارگان‌های دیگر آسیب برسانند.
• داروهای تجویزی
اگر به دلیل بیماری‌های متعدد به پزشکان مختلف مراجعه می‌کنید، اطمینان حاصل کنید که هرکدام لیست کاملی از دارو‌ها را در اختیار شما قرار داده‌اند. پزشک باید با سابقه پزشکی بیمار آشنا باشد تا دارویی تجویزی او با دارویی که قبلاً مصرف کرده است، تداخل نداشته باشد. از پزشک خود بپرسید که آیا می‌توان دوز مصرفی این دارو‌ها را به آرامی کم کرد تا علت فراموشی از بین برود؟
اگر شیمی درمانی را برای درمان سرطان دریافت می‌کنید، ممکن است داروهای شیمیایی باعث بروز اختلال مه مغزی شوند. آشنایی با این اثر رایج و اغلب موقت شیمی درمانی می‌تواند برای فرد بیمار کمی امیدبخش باشد.
• جراحی قلب
برخی تحقیقات نشان داده است که بعد از جراحی باز قلب ممکن است خطر سردرگمی و اختلال حافظه افزایش یابد. این وضعیت ممکن است با بهبودی بیمار برطرف شود. حتماً نگرانی‌های خود را با پزشکتان در میان بگذارید.
برخی از افراد بعد از استفاده از داروهای بیهوشی مواردی مانند سر درگمی یا گیجی حافظه را گزارش می‌کنند که به طور معمول چند روز ادامه دارد. با این حال در تحقیقات انجام شده رابطه مستقیم میان بیهوشی و فراموشی و یا سایر عواملی که ممکن است باعث کاهش عملکرد مغز شوند، وجود ندارد.
• الکتروشوک درمانی
الکتروشوک درمانی ECT که گاه با نام “شوک” درمانی شناخته می‌شود، برای کسانی که از افسردگی شدید رنج می‌برند، بسیار مفید است؛ اما ممکن است باعث از دست دادن حافظه شود. شما باید با پزشک خود در مورد خطرات و مزایای ECT صحبت کنید. از آنجا که این روش برای برخی افراد موثر بوده است، خطر از دست دادن حافظه نیز می‌تواند بر کیفیت زندگی شما تاثیر بگذارد.
۳. شرایط جسمی و پزشکی
• خستگی و کمبود خواب
مزایای داشتن یک خواب خوب در طول شب شامل داشتن وزن ایده آل، انرژی بیش‌تر و توانایی تفکر سالم‌تر است. اثبات شده است که خستگی به دلیل اینکه شب گذشته خوب نخوابیدید و به طور مزمن کمبود خواب داشته‌اید، می‌تواند بر حافظه و یادگیری تأثیر بگذارد. بهتر است چند روش آسان را برای بهبود عادت‌های خواب خود امتحان کنید.
ضربه‌های مغزی و آسیب‌های تروماتیک مغزی می‌تواند باعث اختلال در حافظه کوتاه مدت شود؛ اما برخی تحقیقات نشان داده است که آن‌ها همچنین می‌توانند احتمال ابتلا به زوال عقل را در طول سال‌ها افزایش بدهند.
هنگام انجام تمرینات ورزشی با دوچرخه یا اسکیت و موارد مشابه حتماً از ابزار‌های ایمنی مانند محافظ و کلاه ایمنی استفاده کنید؛ و اگر دچار ضربه مغزی شدید، مهم است که قبل از بازگشت به فعالیت‌های منظم روزانه و شرکت در ورزش اجازه بدهید سرتان کاملاً بهبود بیابد. در مورد سردرد و مشکلات تمرکز پس از آسیب‌دیدگی سر حتما با پزشک خود صحبت کنید.
• کمبود ویتامین B۱۲
ویتامین B۱۲ یک ویتامین بسیار مهم است. در موارد شدید کمبود ویتامین B۱۲ باعث ایجاد علائمی شده است که با زوال عقل اشتباه گرفته می‌شود. با دریافت مقدار کافی ویتامین B۱۲ این علائم ممکن است در برخی افراد بهبود یابد و حتی برطرف شود.
• مشکلات تیروئید
کم کاری تیروئید و پرکاری تیروئید می‌توانند باعث بروز مشکلات شناختی مانند از دست دادن حافظه و ایجاد مه ذهنی شوند. اگر متوجه کندی سرعت مغز شدید یا در به خاطر سپردن موارد دشوار مشکل دارید، این را به پزشک خود اطلاع بدهید. ممکن است به شما توصیه کند آزمایش تیروئید انجام بدهید، به‌ویژه اگر علائم دیگری از مشکلات تیروئید را تجربه می‌کنید. درمان مشکلات تیروئید می‌تواند حافظه و تمرکز را بهبود بخشد.
هنگامی که کلیه‌های به‌خوبی کار نمی‌کنند، مانند نارسایی مزمن یا حاد کلیه (همچنین نارسایی کلیه) تجمع مواد زائد مانند تجزیه پروتئین‌ها می‌تواند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارد. علاوه بر این مطالعات منتشر شده در سال ۲۰۱۷ نشان داده است افرادی که آلبومینوریا دارند (وجود پروتئین آلبومین در ادرار) احتمالاً حافظه و عملکرد شناختی‌شان دچار اختلال می‌شود.
• اختلالات کبدی
بیماری‌های کبدی مانند هپاتیت می‌توانند سموم را در جریان خون ترشح کنند که بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد. انسفالوپاتی کبدی یک اختلال مغزی مرتبط است که می‌تواند از مشکلات جدی کبدی ایجاد شود. اگر به مشکلات کبدی مبتلا هستید و در حافظه و تمرکز کمی مشکل دارید، حتماً این مورد را برای تشخیص و درمان سریع به پزشک خود اطلاع بدهید.
این عفونت حاد بافت مغزی ممکن است علائم زوال عقل را مانند سردرگمی و بروز اختلال در حافظه همراه با تب، سردرد و حتی تشنج ایجاد کند. اگر مشکوک به التهاب مغزی هستید، به فکر درمان فوری پزشکی باشید.
• فشار طبیعی هیدروسفالی
فشار طبیعی هیدروسفالی (NPH) دارای علائمی مانند مشکلات شناختی، بی‌اختیاری و تعادل نداشتن در راه رفتن است. ارزیابی سریع و درمان پزشک این امکان را فراهم می‌آورد که اختلالات حافظه و تفکر در NPH را برطرف کند و همچنین به بازیابی توانایی حافظه و راه رفتن خوب کمک می‌کند.
• بارداری
گاه تغییرات هورمونی بدن همراه با تغییرات عاطفی و جسمی در بارداری می‌تواند به فراموشی و کاهش تمرکز کمک کند. خوش‌بختانه این یک وضعیت موقتی است که در زمان مناسب برطرف می‌شود.
تغییرات هورمونی در دوران یائسگی مشابه دوران بارداری می‌توانند باعث ایجاد هرج و مرج در فرآیند‌های فکری و ایجاد اختلال در خواب شوند که این امر نیز بر روند شناختی تأثیر می‌گذارد. برخی از پزشکان برای تسکین علائم موقتی یائسگی مکمل‌های هورمونی یا سایر روش‌های درمانی را تجویز می‌کنند.
• عفونت‌ها
عفونت‌ها مانند ذات‌الریه یا عفونت‌های دستگاه ادراری به‌ویژه در بزرگ‌سالان مسن و افراد دچار بیماری مزمن می‌تواند موجب فراموشی شود. برای برخی از افراد هذیان – تغییر ناگهانی توانایی ذهنی – تنها علائم بیرونی عفونت است؛ بنابراین این علائم را فوراً به پزشک اطلاع بدهید. درمان سریع اغلب می‌تواند به بازیابی حافظه در عملکرد طبیعی کمک کند.
سکته مغزی می‌توانند به طور قابل توجهی بر عملکرد مغز تأثیر بگذارند. گاه از دست دادن حافظه مربوط به سکته مغزی دائمی است؛ اما در موارد دیگر با بهبود یافتن فرد عملکرد شناختی بهبود می‌یابد.
• حملات ایسکمی گذرا
حملات ایسکمی گذرا همچنین با نام “سکته مغزی کوچک” شناخته می‌شود (اگرچه از نظر پزشکی کاملاً دقیق نیست)، انسداد مختصری در مغز است که می‌تواند باعث از بین رفتن حافظه همراه با سایر علائم مشابه سکته مغزی شود. علائم معمولاً برطرف می‌شوند؛ اما پیگیری درمان برای جلوگیری از سکته‌های مغزی در آینده مهم است.
• تومور مغزی
تومور‌های مغزی می‌توانند سردرد و مشکلات جسمی ایجاد کنند؛ همچنین می‌توانند حافظه و شخصیت ما را در بعضی مواقع تحت تأثیر قرار بدهند. بسته به شدت و نوع تومور معمولا درمان می‌تواند این علائم را تسکین بدهد.
آپنه خواب پدیده‌ای است که در هنگام خواب برای چند ثانیه اتفاق می‌افتد و نمی‌توانید نفس بکشید، با خطر بالای زوال عقل مرتبط است. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۸ منتشر شده است نشان داد، آپنه خواب با مشکلات حافظه مرتبط است و دیگر جای تعجب نیست که کمبود خواب می‌تواند باعث فراموشی و کاهش عملکرد مغز شود.
• کهنسالی
با افزایش سن در بزرگ‌سالی پردازش شناختی به طور کلی کند می‌شود و توانایی حافظه در یادگیری ممکن است اندکی کاهش یابد. برای مثال یک فرد مسن سالم همچنان می‌تواند اطلاعات را به خاطر بسپارد؛ اما این کار به آسانی یک کودک یا یک بزرگ‌سال جوان نخواهد بود. دانستن تفاوت بین پیری طبیعی و نگرانی‌های واقعی در رابطه با حافظه می‌تواند به شما کمک کند تشخیص بدهید که آیا باید به پزشک مراجعه کنید یا دیگر نیازی به نگرانی نیست.
۴. علل شناختی از دست دادن حافظه
• توانایی طبیعی حافظه
بعضی از افراد به طور طبیعی حافظه خوبی ندارند. شاید شما بین شخصی که سه ساعت برای یادگیری و یادآوری برخی مطالب زمان صرف کند با شخص دیگری که بر مطالب به‌خوبی تسلط دارد و پس از گذشت تنها ۲۰ دقیقه از مرور آن می‌تواند سریع مطالب را به‌خاطر بسپارد، تفاوتی احساس نکنید.
اختلال شناختی خفیف (MCI) شامل کاهش توانایی‌های ذهنی است که به‌تدریج رشد می‌کند؛ اما به طور کلی توانایی فرد را در عملکرد روزانه نسبتاً مناسب تغییر نمی‌دهند. یکی از علائم MCI فراموشی است. بعضی اوقات MCI به دارو‌هایی که برای درمان آلزایمر تجویز شده‌اند، پاسخ می‌دهد. برخی از موارد MCI ثابت بوده و یا حتی به طور کامل برطرف می‌شود، در حالی که برخی دیگر به بیماری آلزایمر یا انواع دیگر زوال عقل تبدیل می‌شوند.
آیا فراموشی نوعی آلزایمر یا نوع دیگری از زوال عقل است؟
از دست دادن حافظه همچنین می‌تواند به دلیل انواع دیگر زوال عقل مانند زوال عقل عروقی، زوال عقل با اجسام لوئی، زوال عقل Frontotemporal dementia و چندین مورد دیگر ایجاد شود. مشکلات مربوط به حافظه را باید با پزشک خود در میان بگذارید تا دلایل برگشت‌پذیری مشخص و درمان شود یا اگر علت این امر چیز دیگری باشد، درمان آلزایمر یا زوال عقل در اسرع وقت آغاز شود.
