حسن اکبری در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه شعار هفته محیط زیست امسال؛ نیم قرن حفاظت از زیست بوم‌های ایران، بازنگری، نوسازی و بازسازی است، اظهار کرد: استان خراسان جنوبی در کمربند خشک کره زمین واقع شده و چهره غالب بیابانی دارد، اما در همین استان خشک، خرده اقلیم‌ها و اکوسیستم‌های متنوعی را میتوان مشاهده کرد که نشان از غنای طبیعت آن دارد.
وی ادامه داد: تپه‌های ماسه‌ای ریگ یلان، ریگ بشرویه و ریگ گنده طبس،کوهستان‌های باقران، شاسکوه، کمرسرخ، آهنگران تا گزیک، قله‌های نایبند،کوه شتری، شاه کوه، دشت‌های وسیع سه قلعه، بشرویه، همت آباد و گلورده، جنگل‌های کم نظیر بنه در نهبندان، جنگل‌های منحصر به فرد سنو در طبس و رویشگاه‌های تاغ و دیودال در زیرکوه، تالاب‌های کجی نمکزار نهبندان و خور خوسف و کوه‌های مینیاتوری نهبندان تنها گوشه‌ای از اکوسیستم‌های پهناوراستان است که نه تنها تنوع زیستی ارزشمندی را در خود جای داده‌اند؛ بلکه نظر هر بیننده و طبیعت دوستی را به خود جلب می‌کنند.
تنوع گیاهی و جانوری خراسان جنوبی
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی اظهار کرد: اگرچه اطلاعات کافی پیرامون تنوع گونه‌های جانوری و گیاهی استان در دسترس نیست، اما یافته‌های پراکنده موجود حاکی از آن است که در این خطه از کشور تاکنون تعداد ۱۹۷ گونه پرنده، ۶۰ گونه پستاندار، ۵۰ گونه خزنده و بیش از ۱۰۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده است.
اکبری بیان کرد: ارزش تنوع زیستی استان صرفا به تعداد گونه‌ها نیست؛ بلکه گونه‌های در معرض خطر انقراض و یا کمیابی در استان زندگی می‌کنند که ارزش حفاظتی بالایی داشته و مورد توجه بوم شناسان است از جمله این گونه‌ها میتوان به یوزپلنگ ایرانی، پلنگ، آهو، جبیر، گربه پالاس،گربه شنی، شاه روباه، قوچ اوریال، هوبره، زاغ بور، افعی شاخدار، بزمجه بیابانی و پرندگان شکاری مثل بالابان، قرقی، پیغو، دلیجه کوچک، عقاب طلایی و…را نام برد.
وی افزود: ۱۳.۳ درصد از خاک استان معادل دو میلیون و ۶ هزار و ۲۱۳ هکتار در قالب مناطق چهارگانه محیط زیست مدیریت می‌شوند که شامل سه پناه گاه حیات وحش (پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس، پناهگاه حیات وحش تالاب کجی نمکزار نهبندان، پناهگاه حیات وحش رباط شور) و هفت منطقه حفاظت شده ( شاسکوه در قاین، باقران در بیرجند، آرک و گرنگ در خوسف، مظفری در فردوس، کمرسرخ در سرایان، پطرگان در زیرکوه، درمیان سربیشه به صورت مشترک در دو شهرستان درمیان و سربیشه) است .
تهدیدات زیست محیطی
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی ادامه داد: اما در کنار این پتانسیل‌های ارزشمند خدادادی، تهدیدات زیست محیطی نگران کننده‌ای نیز بواسطه کم توجهی انسان‌های ساکن این سرزمین پدیدار شده که از مهم‌ترین آنها میتوان به برداشت بی رویه از منابع آبی، تخریب زیستگاه و شکار بی رویه، پدیده گرد و غبار و دفع نامناسبت پسماندها اشاره کرد.
اکبری بیان کرد: در زمینه برداشت بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی همواره بیش از ۱۱۰ در صد از منابع آبی تجدیدپذیر استان را برداشت می‌کنیم در حالی که بیشتر از ۴۰ درصد مجاز نیستیم و نتیجه این شده که تا کنون بیش از سه میلیارد متر مکعب آب از سهم آیندگان را به یغما بردیم؛ این درحالی است که نه انتقال آب از دریای عمان، نه آبهای ژرف و نه هیچ گزینه دیگری غیر از صرفه جویی و مدیریت مصرف آب ما را از این بحران خطرناک نجات نخواهد داد.
وی تصریح کرد: در زمینه گرد و غباری شدن استان، ماهیت استان بیابانی است؛ بیش از یک سوم مساحت استان کانون فرسایش بادی بوده و سالانه ۷۲۹ هزار و ۶۹۲ تن گرد و غبار برخاسته از این کانون‌ها بر سر مردم فرود می‌آید؛ همچنین سالانه ۵۰۵۰ میلیارد ریال خسارت ناشی از گرد و غبار به منابع مختلف زیرساختی، اقتصادی و زیست محیطی استان وارد می‌شود.
اکبری بیان کرد: در چنین شرایط شکننده و حساسی، بسیار باید با طبیعت مدارا کرد؛ هراقدامی که اندک پوشش گیاهی طبیعت و یا حتی سنگ فرش‌های خاک را تغییر دهد موجب تشدید فرسایش و افزایش گرد و غبار می‌شود.
وی تصریح کرد: مهم‌ترین عوامل تشدید فرسایش گرد و غباری شدن استان، چرای بی رویه دام(شتر و گوسفند) در مراتع، ایجاد جاده‌های خاکی متعدد در طبیعت، معدن کاری بدون بازسازی و احیاء، رفت و آمد خارج از جاده‌ها در طبیعت به بهانه طبیعت گردی، آفرود و غیره است.
اکبری خاطرنشان کرد: در زمینه پسماندها بیش از ۹۵ درصد زباله گاه‌ها و سایت‌های پسماند استان شرایط غیراستانداردی را دارند و صرفا زباله‌های جمع آوری شده از شهرها و روستاها در این نقاط پخش و رهاسازی می‌شوند.
به زودی در دریای کیسه‌های پلاستیکی غرق خواهیم شد
وی افزود: آتش زدن زباله‌ها، زباله گردی و تجمع حیوانات از جمله مهم‌ترین پیامدهای این شیوه دفع پسماند است، اما معضل مهم‌تر و اصلی استان در زمینه پسماندها استفاده بیش از حد از کیسه‌های پلاستیکی و رهاسازی آنها در طبیعت است.
وی بیان کرد: با یک حساب سر انگشتی سالانه ۲۰۰ میلیون کیسه پلاستیکی ( اعم از مشما فریز، نایلون و..) در طبیعت رهاسازی شده و به بوته ها می‌چسبد و اگر برای این معضل چاره‌ای اندیشیده نشود به زودی در دریای کیسه‌های پلاستیکی غرق خواهیم شد که برای حل این معضل مهم دو گزینه وجود دارد یکی اینکه مردم کیسه‌های پلاستیکی کمتری استفاده کنند و دوم اینکه شهرداران، بخشداران و دهیاران به وظیفه قانونی خود عمل کنند که متاسفانه تا کنون در هیچ‌کدام از این گزینه‌ها توفیقی حاصل نشده است.
تخریب زیستگاه و شکار بی رویه، گونه‌های مهاجم و قاچاق گونه‌ها
اکبری بیان کرد: در زمینه تخریب زیستگاه و شکار بی رویه نسبت به ۶۰ سال گذشته حدود ۸۰ درصد جمعیت گونه های برجسته حیات وحش نظیر جبیر، آهو، هوبره، قوچ و میش،کل و بز استان را از دست داده‌ایم.
وی تصریح کرد: گور خر ایرانی از صحنه طبیعت استان حذف و یوزپلنگ و پلنگ در استان در آستانه انقراض قرار دارند و بر اثر به هم ریختن رابطه طعمه و طعمه خوار و زنجیره‌های غذایی طبیعت، مجال جولان دهی گونه‌هایی همچون گرگ و تشی افزایش یافته و موجب خسارت به اراضی کشاورزی و دام مردم می‌شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: به این مشکلات و تهدیدهای تنوع زیستی باید قاچاق پرنده کمیاب هوبره، کشته شدن خزندگان بومی بواسطه ناآگاهی مردم، تصادفات جاده‌ای حیات وحش(سالانه بیش از سه هزار مهره‌دار زیر چرخ خودروها له می‌شوند)، تخریب طبیعت با طرح‌های توسعه‌ای، بهره‌برداری بیش از حد از مراتع و زیستگاه‌ها و آلوده ساختن ساختن زیستگاههای بکر در اثر فعالیت‌های انسانی و غیره را اضافه کرد.
مبارزه با تهدیدات و معضلات زیست محیطی
اکبری بیان کرد: اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی برای مقابله با این تهدیدها و معضلات محیط زیستی علی رغم بضاعت ناچیز تلاش های گسترده‌ای را انجام داده است.
وی بیان کرد: طی یکسال گذشته ۶۰۶ مورد بازدید و پایش سایت‌های دفع پسماند را انجام داده و ۲۱۵ فقره اخطار به متولیان امر از جمله شهرداران داده شده و پنج شهردار به مراجع قضایی معرفی شده‌اند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: ۱۰۸۵ فقره استعلام برای استقرار یا بهره‌برداری واحدهای تولیدی و خدماتی را برای پیشگیری از تخریب و آلودگی بیشتر بررسی و اعلام نظر کرده است و تعداد ۹۲۳ فقره پایش از واحدهای تولیدی و خدماتی و ۳۴۹ فقره اخطار آلایندگی را صادر کرده است.
اکبری اظهار کرد: تعداد ۷ واحد به عنوان صنایع آلاینده مشمول پرداخت یک درصد فروش خود به عنوان جریمه به امور مالیاتی شده‌اند؛ تکمیل، خریدها و راهبری پنج ایستگاه سنجش گرد و غبار، نظارت بر آزمایشگاه‌های معتمد، نظارت بر مراکز معاینه فنی خودروها و پیگیری و نظارت بر اجرای قوانین هوای پاک، حفاظت خاک، پسماندها و آیین نامه‌های آنها از دیگر اقدامات محیط زیست استان برای پیشگیری از آلودگی محیط زیست در یک سال گذشته بوده است.
وی بیان کرد: دستگیری تعداد ۳۳۴ نفر متخلف شکار و صید، کشف تعداد ۳۷ قبضه سلاح غیرمجاز و برخورد با ۱۰۶ مورد حمل غیر مجاز سلاح شکاری، کشف تعداد ۲۰۱۳ حیوان شکار شده یا زنده گیری شده و تشکیل ۱۱۷ فقره پرونده در مراجع قضایی استان برای متخلفان شکار و صید از دیگر اقدامات محیط زیست برای حفظ تنوع زیستی استان از ابتدای سال ۱۳۹۹ بوده است.
اکبری اظهار کرد: در این مدت در صورتجلسات و گزارش‌های اولیه مامورین محیط زیست مبلغ ۳۷۰۶۳۰۰۰۰۰۰ ریال جرایم قانونی به عنوان ضرر و زیان شکارو صید به تخلفات مزبور تعلق گرفته که بخشی تایید و وصول شده و مابقی در دست پیگیری است.
وی بیان کرد: همچنین طی یک سال گذشته مبلغ ۹۵۰۳۹۳۴۳۷۸۰ ریال از اعتبارات ملی در حوزه‌های تنوع زیستی، گرد و غبار، تالاب و غیره برای ساخت آب انبار و تامین آب، مقابله با بیماری حیات وحش، واکاری و آبیاری نهالکاری‌ها در مناطق بیابانی، اجرای برنامه مدیریت زیست بومی تالاب کجی، آموزش عمومی محیط زیستی و تجهیز یگان حفاظت استان هزینه شده است.
چاره نهایی چیست؟
اکبری اظهار کرد: با همه این تلاش‌ها و عملکرد نسبتا گسترده، حال عمومی محیط زیست استان خوب نیست و ظاهرا هیچ دارویی اعم از برخود قانونی، اخطار، پایش، جریمه، جلسه و غیره به اندازه‌ای کارساز نیست که امیدواری ما نسبت به آینده را تضمین کند؛ بلکه چاره کار همان گونه که دنیا تجربه کرده و علم نیز اثبات کرده در فرهنگ‌سازی عمومی محیط زیست است.
وی بیان کرد: به جرات میتوان گفت کمتر از ۱۰ درصد جامعه با وظایف قانونی خود در مورد محیط زیست (مخصوصا اصل ۵۰ قانون اساسی ) آشنا هستند و کمتر از پنج درصد جامعه به وظایف قانونی و وجدانی خود در این زمینه عمل می‌کنند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی افزود: عمده تصمیم گیران و دستگاه‌های اجرایی به برنامه‌های بخشی و کوتاه مدت توسعه‌ای خود می‌پردازند و مخصوصا زمانی که کشور با تنگناهای اقتصادی و تحریم‌ها مواجه می‌شود دغدغه رفع مشکلات امشب و نهایتا فردای اقشار ضعیف جامعه پیش می‌آید و مسائل و معضلات محیط زیست که از جنس تهدیدها و بحران‌های طولانی‌مدت و آینده نگرانه است مغفول می‌ماند و در چنین شرایطی مردم نیز به دلیل مشکلات عدیده روزمره، هیچ حوصله و تمایلی برای پرداختن به معضلات آینده فرزندان خود را ندارند.
اکبری افزود: بدیهی است در چنین شرایطی تولید، توسعه و رفع تنگناهای اقتصادی به عنوان پیشران سیاست‌های توسعه‌ای قرار گرفته و محیط زیست کاملا به حاشیه رانده می‌شود؛ به هر حال در گیر و دار این محدویت‌ها، ابلاغ سند برنامه ارتقای فرهنگ حفاظت محیط زیست که به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور رسیده می‌تواند نقطه امیدی برای آینده محیط زیست باشد.
وی تصریح کرد: در این سند برای تمام دستگاه‌های اجرایی، نظارتی، حاکمیتی، نظامی، قضایی، فرهنگی، صدا و سیما و… تکالیف مشخصی در حوزه فرهنگ‌سازی محیط زیستی تعریف و تکلیف شده است.
اکبری خاطرنشان کرد: بدیهی است در صورت اجرایی شدن این سند به جای فعالیت‌های قطره چکانی ادارات محیط زیست، هر کدام از دستگاه‌های اجرایی، حاکمیتی و… بخشی از وظیفه آگاهی رسانی عمومی محیط زیستی را بردوش گرفته و فرهنگ سازی عمومی با سرعت بیشتری اتفاق افتاده و این می‌تواند یک جراحی بزرگ و موفق برای بهبود حال عمومی محیط زیست استان باشد.
