گروه زندگی: «دوستت ندارم»، «تنهایت می گذارم»، «بچه خوبی نبودی»، «صبر کن تا بابا بیاید خانه» و … اینها نمونه ای از صدها نمونه صحبت های تهدید آمیز والدین با کودکان است.
جملاتی که در کودک احساس نا امنی ایجاد می کند و باعث می شود تا ترس طرد شدن در تمام زندگی با او همراه باشد، تا جایی که در بزرگسالی ترس از دست دادن توجه و محبت دیگران از او شخصیتی مهرطلب می سازد.
بسیاری از والدین بدون آگاهی از اثرات مخرب تهدید این کار را تا جایی ادامه می دهند که دیگر کودک برای آن ها ارزشی قائل نمی شود، در واقع وقتی کودک بارها تهدیداتی را از والدین خود می شنود اما به ندرت عواقب کار بد خود را می بیند، به همین جهت نه تنها از کار بد خود دست نمی کشد بلکه حریص تر هم می شود، به عبارتی این تهدیدها به کودکان این جرأت و شهامت را می دهد تا پدر و مادر خود را در آن محدوده امتحان کرده و صبر و تحمل آن ها را بسنجند.
روانشناسان معتقدند تهدید، بچه‌ها را لجبازتر می‌کند. لجبازی در کودکان معمولاً از سن یک سالگی آغاز می‌شود و حتی می‌تواند با رفتارهای نادرست اطرافیان در کودک نهادینه شود. کودکان برای پیدا کردن خود و جایگاهشان و گاهی به دلیل اینکه می‌خواهند خودشان را به اطرافیان ثابت کنند لجبازی می‌کنند و یکی از اساسی‌ترین مشکلات این است که والدین در این شرایط خودشان هم داخل بازی لجبازی کودکان می‌شوند و آنها هم به نوعی به لجبازی با آنها می‌پردازند.
بسیاری از والدین از لجبازی فرزندشان ناراحت می شوند و بسیاری از آنها تمام تلاش خود را می کنند که این عادت را در کودک ترک دهند اما گاهی اوقات لجبازی کودک روز به روز بیشتر می شود. دلیل اصلی لجبازی کودک می تواند مواردی مانند مشکلات جسمی، گرسنگی یا جلب توجه باشد.
همچنین دلایلی مانند محیط نامناسب خانواده، نازپروری، سرزنش کودک، فشارهای غیرمعمول والدین و … می تواند از فرزند شما یک کودک لجباز بسازد، از سوی دیگر برخی از کودکان رشد ذهنی سریعی دارند و احساس می کنند که می توانند هر کاری را که بخواهند انجام دهند. به همین جهت هم روی هر چیز کوچک و بزرگی پافشاری می کنند.
اگر شما هم فرزند لجبازی دارید یا برای حرف شنوی کودکتان از شیوه اشتباه تهدید استفاده می کنید این گفت و گو را از دست ندهید.
سمانه سمیعیان درمانگر تخصصی کودک و نوجوان در این گفت و گو درخصوص اثرات مخرب تهدید روی ذهن و رفتار کودکان، روش های جایگزین تهدید، راهکارهای مواجهه با لجبازی کودکان و … توضیحاتی را ارائه داده است که می تواند راهکارهای مناسبی برای برخورد والدین با فرزندان شان باشد تا در نتیجه آن یک تعامل سالم و درست شکل بگیرد.
صحبت کردن با کودک لجباز، بسیار موثر است. با فرزندتان رابطه ای صمیمی و مستحکم برقرار کنید و به جای داد و فریاد کردن، از تکنیک های ارائه شده در این مطلب استفاده کنید تا خصلت لجبازی حال و آینده فرزندتان را تحت تاثیر قرار ندهد.
چه عناوین و جملاتی در تعامل با کودکان تهدید محسوب می شوند؟
سمانه سمیعیان در گفت و گو با خبرنگار فارس با بیان اینکه بسیاری از مواقع انتخاب جملات برای برخورد با کودک تناسبی با رفتار او ندارد، گفت: بسیاری از والدین در صورت عدم توجه کودک به صحبت هایشان از جملاتی استفاده می کنند که نه تنها غیرواقعی است بلکه قابلیت اجرا شدن هم ندارد، مثلاً بچه ای غذا نمی خورد و مادر می گوید: «اگر غذا نخوری هیچ وقت نمی توانی تلویزیون تماشا کنی» یا «اگر به حرفم گوش نکنی من از این خانه می روم» یا «اگر این کار را انجام ندهی تو را در خانه تنها می گذاریم».
وی افزود: در واقع جملاتی که با «اگر» شروع می شوند و محتوای حقیقی ندارد و به نوعی یک وعده اغراق آمیز و غیر واقعی محسوب می شوند در دسته محتواهای تهدیدآمیز قرار می گیرند، حقیقتاً هیچ پدر و مادری کودک را در خانه تنها نمی گذارد یا امکان ندارد کودکی تا آخر عمر تلویزیون نبیند.
این روانشناس کودک و نوجوان تصریح کرد: در واقع این ها صرفاً پیام هایی هستند که تناسبی با رفتار کودک ندارند و قابل اجرا نیستند و بچه ها هم معمولاً متوجه این مسأله می شوند.
تشدید لجبازی در کودکان با «تهدید»!
سمیعیان درباره اثرات مخرب تهدید بر روی تربیت و ذهن بچه ها اظهار داشت: تهدید کردن روش مناسبی برای کنترل رفتار نامطلوب بچه ها نیست و اتفاقاً خودش باعث تشدید نافرمانی ها و لجبازی ها می شود.
وی افزود: ممکن تهدید رفتار نادرست بچه ها را متوقف کند اما باعث اصلاح رفتار آنها نمی شود، در واقع بچه ها صرفاٌ به دلیل ترسی که تهدید ایجاد می کند در لحظه رفتار نادرست خود را متوقف می کنند اما از پایه اصلاحی رخ نمی دهد و رفتار درست جایگزین نمی شود.
این درمانگر تخصصی کودک و نوجوان با بیان اینکه مهم ترین اثر مخرب تهدید از بین رفتن اعتبار والدین در ذهن بچه هاست، گفت: والدین با تهدید کردن اقتدار و اعتبار خودشان را از دست می دهند، چرا که وقتی تهدیدی امکان اجرا نداشته باشد کودک دیگر توجهی به آن ندارد.
هیچ کس کودک دو ساله خود را در خانه تنها نمی گذارد یا به دلیل غذا نخوردن بچه از خانه نمی رود، والدین با این نوع تهدید صرفاً اعتبار خودشان را از دست می دهند و در نهایت اگر بخواهند تکنیک های درست را هم انجام دهد دیگر اثرگذاری مطلوبی روی کودک نخواهد داشت.
روش های جایگزین تهدید چیست؟
وی با اشاره به استفاده از پیامدهای رفتار کودک به جای تهدید گفت: استفاده از «پیامد» در واقع کلامی است که ما به کودک در مورد نتیجه رفتار بد او می گوییم نه اینکه کودک را بد جلوه دهیم، در این روش شخصیت خود را نشانه نمی گیریم بلکه به او می گوییم که بازتاب رفتار و انتخاب اشتباه او در لحظه چه می تواند باشد.
استفاده از پیامدها به جای تهدید بسیار اثربخش تر خواهد بود چرا که متناسب با رفتار اشتباه کودک انتخاب شده، دوستانه است و از همه مهم تر قاطعیت دارد، در واقع ما با این روش هم به شخصیت خودمان احترام می گذاریم و اقتدارمان حفظ می شود و هم به شخصیت کودک توجه کرده ایم.
سمیعیان با بیان اینکه این روش معمولاً اثر اصلاحی و بازدارندگی دارد، گفت: پیامدها باعث اصلاح انگیزه های درونی کودک می شوند در نتیجه هر چقدر به سمتی برویم که از پیامدها استفاده کنیم نتیجه بخش تر خواهد بود.
مثل اینکه به کودک بگوییم «اگر تا دو ساعت دیگر اتاقت را مرتب نکنی سهم تماشای تلویزیون امروزت را از دست می دهی»، این جمله برای یک روز و یک رفتار اشتباه کودک است که از قبل هم به او اطلاع داده ایم، بنابراین کودک می داند بای چه کار کند، فرصت اصلاح رفتار دارد و می تواند یک رفتار جایگزین را انتخاب کند، در عین حال تلویزیون دیدن چیزی است که او دوست دارد و می تواند او را برای انجام کاری که مطابق میل اش نیست ترغیب کند.
وی تأکید کرد: در واقع با این روش انتخابگری کودک هم تقویت می شود، انتخاب می کند که می خواهد امروز تلویزیون تماشا کند یا نه؟ شاید برخی از بچه ها انتخاب شان این باشد که اتاق شان را مرتب نکنند و در ازای آن از تلویزیون محروم شوند، این نتیجه انتخاب خودشان است اما از سوی والدین یک هشدار بیهوده و غیرعملی نبوده است.
وارد بازی جَنگ در جَنگ با بچه ها نشوید
این روانشناس کودک و نوجوان با بیان اینکه گاهی اوقات هم کودکان مسیر لجبازی را در پیش می گیرند، گفت: ما به عنوان والدین آگاه باید بدانیم که در چنین شرایطی ابتدا علت را مشخص کنیم، چرا کودک من لجبازی می کند؟ گاهی نیازهای اولیه همچون خواب یا غذا باعث شروع و تشدید لجبازی می شود.
نکته بعد این است که من به عنوان والد وقتی علت را بفهمم وارد بازی جنگ در جنگ با فرزندم نمی شوم چون لجبازی اش را تشدید می کند و در نتیجه قدرت مهار او از دستم خارج می شود، ضمن اینکه کودک دیگر نمی تواند رفتار درستی را جایگزین لجبازی هایش کند.
۲ تا ۳ سالگی سن طبیعی لجبازی از لحاظ نمودار رشد است
وی ادامه داد: هنگام لجبازی کودکان باید این نکته رو در نظر داشته باشیم که سنین ۲ تا ۳ سالگی سن شروع لجبازی و سن طبیعی لجبازی از لحاظ نمودار رشد است، به همین دلیل والدین بیشتر باید رفتارهای خود را کنترل کنند تا به سمت لجبازی پیش نرود نه اینکه از کودک چنین انتظاری داشته باشند.
اما در صورتی که یک کودک ۶ ساله لجباز داریم باید بدانیم که این رفتار قطعاً نتیجه سوء رفتارهایی است که از قبل هم از سوی والدین و هم از سوی کودک وجود داشته و باعث شده کودک در ۶ سالگی لجبازی های شدیدتری داشته باشد.
وی تأکید کرد: در لجبازی استفاده از روش «پیامد» که پیش از این در مورد آن صحبت کردیم و همچنین کنترل رفتار می تواند کمک کننده باشد، ما در این زمینه باید از پیامدهای درستی همچون جریمه یا محروم سازی استفاده کنیم.
سمیعیان با اشاره به اینکه حذف چرخه لجبازی می تواند رفتارهای درست را جایگزین رفتار اشتباه کودک کند، گفت: ما نباید «اگر»های پیامدی را تهدید تلقی کنیم، چون که علاوه بر قابلیت اجرایی متناسب با رفتار کودک در نظر گرفته می شوند در حالی که تهدید امری غیر واقعی، غیر قابل اجرا و نامتناسب را رفتار کودک است.
با تشویق کودک او را به انجام کار درست ترغیب کنید
وی در ادامه در پاسخ به این سؤال که چگونه می توان رفتار جایگزین مناسب را به کودک معرفی کرد، گفت: ما باید بلافاصله بعد از اینکه رفتار درستی از کودک سر می زند، او را تشویق کنیم.
هر چقدر این تشویق بیشتر باشد کودک به انجام رفتارهای درست ترغیب می شود، ضمن اینکه باید گفت و گوی مثبت باکودک را در دستور کار خود قرار دهیم، از روش حل مسأله استفاده کنیم و به او بگوییم که در هر موقعیت چه رفتاری می تواند درست باشد.
این درمانگر تخصصی کودک و نوجوان تصریح کرد: بنابراین تشویق کودک و ترغیب او به انجام کار درست می تواند آغازی برای کمک به کودک باشد، شاید ما در همان لحظه نتوانیم رفتار جایگزین را به او نشان دهیم اما با این کار کودک در موقعیت های بعدی ترجیح می دهد کار درست را انجام داده و تشویق شود.
وی ادامه داد: والدین باید در گفت و گوهای مثبت با فرزند خود انتظارات شان را بیان کنند، مثل اینکه «من انتظار دارم شما شب ها اتاقت رو مرتب کنی» یا «من از شما انتظار دارم در طول روز تکالیفت را انجام دهی تا شب به موقع بخوابی» یا «قانون خانه ما این است که شما روزی ۲ ساعت از تلویزیون استفاده کنی»، اینها نمونه ای از رفتارها و گفت و گوهای مثبت محسوب می شود.
تأثیر روابط والدین بر رفتار کودکان
سمیعیان با اشاره به اینکه رفتار متقابل پدر و مادر می تواند در این زمینه اثرگذار باشد، گفت: والدین باید با یکدیگر هماهنگ بوده و تا جای ممکن از رفتارهای درست استفاده کنند، چرا که این امر می تواند میزان لجبازی در کودکان را کاهش دهد، در واقع هرچقدر که والدین با تکنیک های فرزند پروری بیشتر آشنا باشند و تنش در محیط خانه را کنترل کنند، قطعاً اثرات مطلوب آن را در رفتار کودک خود خواهند دید.
گاهی بچه ها از نوع رابطه پدرو مادر لجبازی را یاد می گیرند، همیشه بزرگترین الگوی بچه ها پدر و مادرشان هستند و خیلی اوقات این فرزندان هستند که والدین خود را تهدید می کنند و با همین کار باج گیری را یاد می گیرند.
والدینی که در ارتباط متقابل خودشان یا با کودک لجبازی می کنند باعث می شوند کودک رفتارهای مشابه را یاد بگیرد و از آنها استفاده کند، متأسفانه ریشه لجبازی کودکان در بسیاری از خانواده ها تنش های میان والدین و نحوه تعاملات رفتاری و کلامی آنها با یکدیگر است.
